‘Ik heb het zelf wel eens geprobeerd, maar ik vond het heel vies’, vertelt gezondheidspsycholoog Kristell Penfornis over haar eigen ervaringen met roken. ‘Ik wilde als tiener proberen om te begrijpen wat mensen er lekker aan vonden, maar het paste duidelijk niet bij mij.’

Hoewel ze zelf niet vatbaar was voor een nicotineverslaving, zijn er grote groepen mensen die dat wel zijn. Veel rokers doen pogingen om te stoppen, maar slagen er desondanks niet in om de tabak definitief te laten liggen, met alle gezondheidsrisico’s die daarbij horen.

‘Naast dat stoffen in tabak zoals nicotine fysiek verslavend zijn, is het moeilijk om te stoppen als het een gewoonte is’, zegt Penfornis. ‘Het is bij veel mensen bijvoorbeeld ingebouwd om te roken na het ontbijt. Zeker als je dat al jaren doet, wordt dat onderdeel van je zelfbeeld. Als dat wordt weggenomen ontstaat er echt een gemis.’

Om te kijken hoe je die gewoontes kunt doorbreken, onderzocht ze hoe de identiteit van rokers gebruikt kan worden om ze makkelijker te laten stoppen. Wat je identiteit is, is vrij abstract, maar Penfornis hanteert een praktische definitie. ‘Je identiteit is alle woorden die je zou gebruiken om de vraag te beantwoorden: wie ben ik? Bijvoorbeeld je leeftijd, uiterlijk, hobby’s, etniciteit, religie, beroep, meningen. En dus ook: roker of niet-roker.’

Mismatch

Identiteit komt over het algemeen overeen met gedrag: iemand die zichzelf als sportief beschouwt gaat waarschijnlijk vaak sporten, en als jezelf een roker vindt, rook je meestal.

Maar er kan een mismatch optreden. Als je probeert te stoppen met roken, maar je jezelf nog steeds een roker vindt, kunnen er twee dingen gebeuren. Of je past je gedrag aan om het weer overeen te laten komen met je zelfbeeld (en de stoppoging faalt). Óf je identiteit verschuift om bij het nieuwe gedrag te passen en je beschouwt jezelf voortaan als niet-roker (en de poging slaagt).

Penfornis onderzocht of dit proces ook andersom kon. Kun je eerst iemands zelfbeeld aanpassen van roker naar niet-roker, waarna de gedragsverandering volgt? ‘Het goede nieuws voor mensen die roken is dat je je identiteit kunt veranderen: met tijd, met interventies, met moeite. Maar het hangt heel erg sterk samen met motivatie. Mensen moeten het wel willen.’

Om dat proces te vergemakkelijken ontwierp Penfornis de zogenoemde Future Self Interventie. In deze gedachteoefening bedenken mensen hoe ze zichzelf nu zien, vervolgens schetsen ze twee mogelijke toekomstbeelden: eentje waarin ze gestopt zijn, en eentje waarin ze nog steeds roken.

Mindfulness

‘Het werkt een beetje zoals een mindfulness-oefening waar we mensen doorheen praten. Dus eerst vragen we hen om zich in te beelden hoe hun situatie nu is. Wanneer is de laatste keer dat ze gerookt hebben, hoe dat voelde, waar ze toen waren, of ze toen alleen of met anderen waren. Je moet het heel beeldend maken.’

‘Daarna trekken we het door naar over één jaar, of over vijf jaar. Er is niks aan hun gedrag veranderd. Ze roken nog net zoveel. Hoe voelen ze zich daarbij? Past roken nog steeds bij wie ze zijn? Daarna beelden we in hoe de toekomst eruitziet als ze wel zijn gestopt.’

Door zich te associëren met het toekomstbeeld als niet-roker en dat af te zetten tegen een ‘schrikbeeld’ van nog steeds roken, verschuift de indentiteit van de deelnemers, en gaan ze zich steeds meer als niet-roker beschouwen. Als die stap is gezet, hebben ze ook meer motivatie om te stoppen met roken.

Penfornis is blij met de uitkomsten van haar onderzoek, ook omdat de methode niet alleen gebruikt kan worden om mensen ergens mee te laten stoppen. ‘Je kunt de interventie makkelijk op meer verschillende contexten toepassen. Als sporten bij jou past, is de kans groter dat je meer, vaker, intensiever sport. Een sessie past in tien of misschien twintig minuten, dus dat kun je in een spreekuur van een huisarts passen.’

Kristell Penfornis, I do as I am, promotie 4 december