Ik werp de valse bescheidenheid voor de gelegenheid maar eens ver van me en introduceer in deze column een wetmatigheid die ik ‘De wet van Breuker’ heb genoemd.

‘De wet van Breuker’ luidt: ‘Het publiekelijk doen van sociaal controversiële maar wetenschappelijke gefundeerde uitspraken is omgekeerd evenredig aan het beschikbaar blijven van externe fondsen.’

Dit is ook nog eens een stokpaardje van me – de poedelprijs eigenlijk, nadat ik ruim tien jaar geleden door schade en schande ontdekte dat je grootste goed als wetenschapper je onafhankelijkheid is en niet noodzakelijkerwijs de mogelijkheid om ruim gefinancierd onderzoek te kunnen blijven doen.

Zeker collega’s aan de andere kant van het spoor hebben nog wel eens de neiging om het laten doorgaan van hun eigen onderzoek een zaak van leven of dood te vinden. ‘Maar dan kan ik geen onderzoek meer doen!’ klinkt er verontwaardigd als de ongenadige spotlichten van mensenrechten en integriteit onverhoopt een dubieuze fondsenverstrekker verlichten. Het ego van de gemiddelde geesteswetenschapper wordt dan toch wat kleiner gehouden door de achterstelling van hun soort onderzoek; gefinancierd onderzoek kunnen doen is voor ons zeldzamer dan het niet kunnen doen.

Enfin, de frustratie en de boosheid die met deze inzichten gepaard gingen heb ik in gestolde vorm in ‘De wet van Breuker’ gegoten, die ik sindsdien te pas en te onpas en niet geheel gespeend van Schadenfreude collega’s, bestuurders en met name beleidsmakers op het ministerie van OCW onder de neus schuif.

Er is namelijk iets verschrikkelijk mis met de manier waarop de universiteit wordt gefinancierd. Een van de symptomen hiervan is de kwetsbaarheid die ontstaat als de academie fondsen aanneemt van onvrije staten met andere ideeën over mensenrechten. Dat heeft niet alleen impact op door zulke regimes gefinancierd onderzoek. Er kan zo maar onvrede ontstaan over onafhankelijk onderzoek ergens anders aan de universiteit dat deze staat onwelgevallig is en dat kan deze staat doen nopen andere vormen van financiering of samenwerking stop te zetten als de universiteit niet iets tegen dat vervelende onderzoek doet.

Dit klinkt allemaal hartstikke abstract en hier in Leiden doen we het heus anders, maar helaas, ook Leiden is deel van de grotemensenwereld waar dingen niet noodzakelijkerwijs anders gaan. Jaren van onderzoek naar dwangarbeid, moderne slavernij en naar de hiermee besmette bevoorradingsketens van echt heel normale bedrijven hebben me dat wel geleerd.

Eén zo’n onderzoek deden we samen met Laura Murphy, gespecialiseerd in mensenrechten en bevoorradingsketens (al een explosieve combinatie) en dan met name bij de Oeigoeren in de Volksrepubliek China – explosief is hier het woord niet meer voor. Afgelopen week haalde Laura The Guardian: Sheffield Hallam University had haar onderzoek naar Oeigoerse mensenrechten, China en bevoorradingsketens laten stilleggen omdat de druk vanuit China hierover als te stevig om te weerstaan werd ervaren.

Allerlei kansen voor de universiteit om geld te verdienen in en aan China werden geblokkeerd vanwege de aanhoudende stroom van goed onderzochte en beredeneerde rapporten over hoe de rest van de wereld indirect en soms ook direct doodleuk meedoet aan de vooralsnog culturele maar zeker niet bloedeloze genocide op de Oeigoeren.

De ophef die hierna ontstond en Laura’s in de hand nemen van een goede advocaat hebben geleid tot het terugdraaien van deze beslissing, maar er is in de maanden dat het onderzoek stillag veel schade toegebracht. En dit incident staat niet op zichzelf.

Ja, dit gaat over China, maar niet alleen over China. Dit gaat over de in de grond onmogelijke relatie tussen universiteiten in democratische samenlevingen en onvrije staten. Daar zitten duidelijke grenzen aan – en geld ontvangen van een onvrije staat als wetenschapper in een vrij land is een vertraagde vorm van je eigen democratie uithollen.

Nietzsche had empirisch bewijsbaar gelijk toen hij zei dat als je in de afgrond staart, de afgrond naar je terugstaart. De mensenrechten van anderen verkwanselen voor je eigen gewin eindigt altijd in een reductie van je eigen mensenrechten. Dus kun je je onderzoek zonder dat geld niet doen? Dan doe je het niet.

Dan. Doe. Je. Het. Niet. (Het ego van diegenen die hun eigen onderzoek belangrijker vinden dan wetenschappelijke onafhankelijkheid is nog wel een paar keer groter dan dat van iemand die een wet naar zichzelf noemt overigens).

En als het noodzakelijk onderzoek is? Dat soort onderzoek wordt in de geesteswetenschappen al een tijd niet meer gedaan – en de samenleving toont er onderhand de sporen van. Maar hoe noodzakelijk het ook is, je onafhankelijkheid als wetenschapper offer je er nooit voor op. De samenleving en/of de overheid moeten noodzakelijk onderzoek financieren en gebeurt dat niet, tja, dan is zo’n samenleving op verschillende vlakken waarschijnlijk disfunctioneel en zijn we überhaupt al de sjaak. Daar gaat jouw onderzoek niets aan veranderen.

Remco Breuker is hoogleraar Koreastudies