Onderzoeker en archeoloog Andrea Richards woont op Barbados en volgde vanaf daar hoe orkaan Melissa onlangs over Jamaica trok. ‘Ik kom oorspronkelijk uit Jamaica. Mijn moeder, zus en veel vrienden wonen er.’

Het was een ongewone orkaan. Niet alleen vanwege de enorme kracht, maar ook omdat het een paar dagen duurde voor hij losbarstte. ‘Hij bleef hangen aan de zuidkant van Jamaica, mensen wisten dat hij aan land zou komen, maar niet in welke vorm. Ze konden alleen voorbereidingen treffen en in angst afwachten.
‘Met mijn familie gaat het nu goed, maar alles om hen heen is verwoest. Onze gebouwen zijn niet bestand tegen een orkaan van deze schaal. Een grote zorg is voedselzekerheid. Een andere grote orkaan Beryl trof vorig jaar hetzelfde deel van het eiland, en dat is precies het deel waar we ons eten vandaan halen.’

Richards doet onderzoek naar het beschermen van materieel en immaterieel erfgoed in het Caribisch gebied in relatie tot klimaatrampen. Eerder onderzocht ze voor UNESCO ‘hoe eilanden traditionele kennis gebruiken in iedere fase van een natuurramp: van voorbereiding tot herstel’. Richards keek voor haar proefschrift naar de Engelstalige Caraïben. In deze regio is door de eeuwen heen genoeg kennis vergaard over het reageren op klimaatverandering. ‘Dat kan geïntegreerd worden in bestaand klimaatbeleid.’

Rieten dak

Om te begrijpen hoe inheemse volken met eerdere rampen omgingen en welke kennis en tradities ze van hun voorouders hebben overgenomen, sprak ze met de Kalinago op Dominica, de Kalinago en Garifuna op Saint Vincent, en de Maroons in Jamaica.

‘De Kalinago bouwen hun huizen in de vorm van een “A”, met een stijl, rieten dak. De wind wordt zo omhoog en over het huis heen gestuwd, in plaats van dat het dak omhoog wordt gezogen. Ze lieten met traditionele huizen zien die in 2017 de orkaan Maria hadden doorstaan, een categorie vier, en dat is de op een na krachtigste categorie.’

Het is eeuwenoude kennis die nog steeds wordt toegepast. Maar er is nog veel meer kennis te halen uit het verleden, aldus Richards.

‘De zeespiegel fluctueert al eeuwen aanzienlijk, en deze gemeenschappen hebben hier al mee te maken vanaf het moment dat de eilanden bewoond waren. Er is archeologisch bewijs dat suggereert dat volken op verschillende eilanden hun nederzettingen verplaatsten om zich aan te passen aan overstromingen of de stijging van de zeespiegel. Een ander voorbeeld is hoe ze met water omgingen. Er is een bepaalde techniek, waarbij ze potten op elkaar stapelden en zo zoet water konden verkrijgen in een omgeving waar veel meer zout water is. Zo kon landbouw doorgaan in tijden van droogte. Ook werden materialen voor de huizen bewust gekozen: ze hielden het binnen koel en konden makkelijk worden vervangen. In de Caraïben leefden gemeenschappen van de zee: voor handel, voedsel en materialen. Ze wisten dus hoe ze met extreme weersomstandigheden om moesten gaan.’

Orkaan

De eilanden en natuurrampen zijn zo met elkaar verweven, dat ons woord voor ‘orkaan’ zelfs terug te leiden valt naar de Caraïben. ‘Inheemse volken gebruikten het woord “ouragan” voor storm. Voor sommige volken waren orkanen en bovennatuurlijke krachten met elkaar verbonden. Andere culturen kenden de god “Huracán”, een stormachtige geest die hen bedreigde met vernietiging. De Kalinago zeiden dat kwade geesten de wind beheersten. Ze wisten wanneer de stormachtige periodes kwamen en konden hun dagelijks leven daarop aanpassen.’

Sommige van deze technieken worden op kleine schaal nog steeds toegepast. ‘Er is een bedrijf in de VS dat huizen ontwerpt voor verschillende plekken op de wereld, met dezelfde architectuur als de Caribische inheemse volken.’

Maar het meeste wordt over het hoofd gezien als het gaat om beleid. ‘Mensen kijken neer op traditionele kennissystemen, ze zien het nut er niet van in. Het wordt niet gezien als cultureel erfgoed, maar meer als lokale kennis.’

herstel

Ook is veel kennis niet gedocumenteerd, vertelt Richards. Het wordt mondeling overgedragen van generatie op generatie, maar nergens opgeschreven. ‘We moeten, met de toestemming en in samenwerking met de gemeenschappen, die kennis massaal documenteren, om het veilig te stellen. Technologie ontwikkelt steeds verder, maar de tradities uit het verleden worden hier nog niet in toegepast.

‘We hebben op de Caraïben een unieke blik op hoe we om moeten gaan met zulke rampen. Natuurrampen hebben onze eilanden gevormd over de jaren, ze spelen een belangrijke rol in ons erfgoed. We hebben er ieder jaar, het hele jaar door mee te maken. Na orkaan Melissa zie je hoe Jamaicanen massaal reageren: ze helpen elkaar, koken eten voor elkaar en zoeken verbinding met hun cultureel erfgoed. In deze reactie- en herstelfase zie je pas echt goed hoe cultuur de kern is van hoe we moeten kijken naar deze klimaatcrisis. We moeten dat echt niet vergeten.’

Andrea Richards-Cummins, Cultural Pathways to Climate Action in the Anglophone Caribbean. Promotie is 11 november