Wetenschap
Waarom minder grote dieren slecht voor planten zijn
Als grote fruiteters verdwijnen uit een ecosysteem heeft dat negatieve gevolgen voor planten. ‘Het kost grote dieren veel langer om terug te veren.’
Mark Reid
donderdag 18 december 2025
Foto Mike's Birds
‘In de tropen is tot 90 procent van de planten afhankelijk van fruiteters om hun zaden te verspreiden’, vertelt promovendus Daniel Guerra. ‘Fruit houdt de bossen letterlijk in leven.’
Samen met universitair hoofddocent Renske Onstein en andere onderzoekers bekeek Guerra datasets van interacties tussen dieren en fruitdragende planten. Welke soort eet welke vrucht? Dat combineerden ze met informatie over de afmetingen van het fruit, en de grootte van de dieren en hun bek.
Hun conclusie, die ze publiceerden in Ecology Letters, ligt enigszins voor de hand: hoe kleiner het dier, hoe kleiner het fruit. Grotere dieren eten op hun beurt ook groter fruit. De onderzoekers noemen dit trait matching.
‘We kunnen wel voorbeelden bedenken van grote dieren die kleine besjes eten, maar een dier wil over het algemeen zijn calorie-inname zo efficiënt mogelijk hebben’, vertelt Guerra. ‘Een olifant wil zo min mogelijk moeite doen om energie binnen te krijgen, dus die eet liever een groot stuk fruit dan honderden kleine waar hij zich meer voor in moet spannen.’
Samen met universitair hoofddocent Renske Onstein en andere onderzoekers bekeek Guerra datasets van interacties tussen dieren en fruitdragende planten. Welke soort eet welke vrucht? Dat combineerden ze met informatie over de afmetingen van het fruit, en de grootte van de dieren en hun bek.
Hun conclusie, die ze publiceerden in Ecology Letters, ligt enigszins voor de hand: hoe kleiner het dier, hoe kleiner het fruit. Grotere dieren eten op hun beurt ook groter fruit. De onderzoekers noemen dit trait matching.
‘We kunnen wel voorbeelden bedenken van grote dieren die kleine besjes eten, maar een dier wil over het algemeen zijn calorie-inname zo efficiënt mogelijk hebben’, vertelt Guerra. ‘Een olifant wil zo min mogelijk moeite doen om energie binnen te krijgen, dus die eet liever een groot stuk fruit dan honderden kleine waar hij zich meer voor in moet spannen.’
Zaden verspreiden
Omgekeerd heeft de trait matching voor planten ook voordelen. Het doel van de plant is uiteindelijk om zich voort te planten door zaden te verspreiden over de wijde omgeving. Daarvoor moet een dier het zaad daadwerkelijk doorslikken, om het vervolgens meters of kilometers verderop weer uit te poepen. Het zaad moet dus wel te behappen zijn voor een fruiteter.
Uit de data bleek wel dat dieren op het formaat na niet heel specifiek waren in wat ze aten. Er was geen enkel dier dat slechts een specifieke soort fruit at, en geen enkel fruit dat slechts door één diersoort wordt gegeten. In plaats daarvan aten kleine zangvolgels bijvoorbeeld allerlei verschillende kleine vlezige besjes, en werden fruitdragende planten allemaal door meerdere soorten dieren gegeten.
Tot zover het goedgesmeerde ecosysteem.
Maar zoals zo vaak ontstonden de problemen toen de mens om de hoek kwam kijken. Dat bleek op plekken waar een veel minder sterk verband was tussen de grootte van dieren en het fruit dat zij eten. ‘We wilden begrijpen hoe dat kwam’ zegt Renske Onstein: ‘We zagen dat op al die plekken met weinig trait matching een grote menselijke invloed was op het ecosysteem. In die gebieden leefden veel minder grote dieren.’
Dit is het gevolg van downsizing, het effect waarbij vooral grote dieren uit een gebied verdwijnen. Onstein: ‘We zien dat in de geschiedenis elke keer gebeuren als mensen verschijnen in een gebied. Dat heeft onder andere te maken met jagen. Net als de olifant die een groot stuk fruit eet is het voor ons ook makkelijker om op een groot dier te jagen. En dat gebeurt nu nog steeds op veel plekken in de tropen.’
Uit de data bleek wel dat dieren op het formaat na niet heel specifiek waren in wat ze aten. Er was geen enkel dier dat slechts een specifieke soort fruit at, en geen enkel fruit dat slechts door één diersoort wordt gegeten. In plaats daarvan aten kleine zangvolgels bijvoorbeeld allerlei verschillende kleine vlezige besjes, en werden fruitdragende planten allemaal door meerdere soorten dieren gegeten.
Tot zover het goedgesmeerde ecosysteem.
Maar zoals zo vaak ontstonden de problemen toen de mens om de hoek kwam kijken. Dat bleek op plekken waar een veel minder sterk verband was tussen de grootte van dieren en het fruit dat zij eten. ‘We wilden begrijpen hoe dat kwam’ zegt Renske Onstein: ‘We zagen dat op al die plekken met weinig trait matching een grote menselijke invloed was op het ecosysteem. In die gebieden leefden veel minder grote dieren.’
Dit is het gevolg van downsizing, het effect waarbij vooral grote dieren uit een gebied verdwijnen. Onstein: ‘We zien dat in de geschiedenis elke keer gebeuren als mensen verschijnen in een gebied. Dat heeft onder andere te maken met jagen. Net als de olifant die een groot stuk fruit eet is het voor ons ook makkelijker om op een groot dier te jagen. En dat gebeurt nu nog steeds op veel plekken in de tropen.’
Uitsterven
Guerra: ‘Het kost grote dieren ook veel meer moeite om terug te veren. Het kan wel tien of twintig jaar duren voordat een neushoorn of olifant geslachtsrijp is. Dat is te langzaam om de snelle veranderingen die mensen veroorzaken bij te benen.’
Dat grote dieren verdwijnen, betekent niet dat het grote fruit meteen verdwijnt. Als het beschikbaar is, zullen de kleine dieren uiteindelijk het grotere fruit eten, voor hen is het ook voedsel. Daarbij verdwijnt wel het voordeel voor de plant. Grotere vruchten hebben grotere zaden, en die worden door kleinere dieren, die alleen wat aan het vruchtvlees knabbelen, niet verspreid.
Guerra: ‘Sommige zaden moeten echt door een spijsverteringsstelsel gaan voordat ze kunnen ontkiemen, anders blijven ze nog jarenlang inactief. Het kan voorkomen dat sommige kleine dieren grote zaden wel over korte afstanden kunnen verspreiden, maar lang niet zo ver als bijvoorbeeld een olifant dat doet.’ Dat leidt er uiteindelijk toe dat populaties van planten zich alleen nog in geïsoleerde en kwetsbaar kleine gebieden kunnen handhaven.
Het kan voorkomen dat in een verstoord ecosysteem de trait matching weer toeneemt, maar dat komt niet doordat de grote dieren weer terugkeren, maar omdat de grote fruitsoorten simpelweg uitsterven. Guerra: ‘Een deel van de planten gaat kleinere vruchten produceren om zich aan te passen aan de beschikbare fruiteters. Zij kunnen zich aanpassen, maar voor een groter deel dat zich niet aan kan passen betekent het dat ze gewoon uitsterven.’
Dat grote dieren verdwijnen, betekent niet dat het grote fruit meteen verdwijnt. Als het beschikbaar is, zullen de kleine dieren uiteindelijk het grotere fruit eten, voor hen is het ook voedsel. Daarbij verdwijnt wel het voordeel voor de plant. Grotere vruchten hebben grotere zaden, en die worden door kleinere dieren, die alleen wat aan het vruchtvlees knabbelen, niet verspreid.
Guerra: ‘Sommige zaden moeten echt door een spijsverteringsstelsel gaan voordat ze kunnen ontkiemen, anders blijven ze nog jarenlang inactief. Het kan voorkomen dat sommige kleine dieren grote zaden wel over korte afstanden kunnen verspreiden, maar lang niet zo ver als bijvoorbeeld een olifant dat doet.’ Dat leidt er uiteindelijk toe dat populaties van planten zich alleen nog in geïsoleerde en kwetsbaar kleine gebieden kunnen handhaven.
Het kan voorkomen dat in een verstoord ecosysteem de trait matching weer toeneemt, maar dat komt niet doordat de grote dieren weer terugkeren, maar omdat de grote fruitsoorten simpelweg uitsterven. Guerra: ‘Een deel van de planten gaat kleinere vruchten produceren om zich aan te passen aan de beschikbare fruiteters. Zij kunnen zich aanpassen, maar voor een groter deel dat zich niet aan kan passen betekent het dat ze gewoon uitsterven.’
Lees ook
Wetenschap
We zijn slecht voorbereid op een nieuwe pandemie, zegt corona-onderzoeker Willian van Dijk
Wetenschap
Zie jij jezelf wel echt als roker?
Wetenschap
In de Pieterskerk was iedereen welkom: ‘Er scharrelden honden en kippen rond’
Wetenschap
In memoriam: Peter van Zonneveld. ‘Mijn dierbare Doktorvater is niet meer’