‘Ik werkte een half jaar op de intensive care toen de coronapandemie begon’, vertelt promovendus en huisarts in opleiding Willian van Dijk (31). ‘Het was een bizarre situatie. Ineens kwamen er drie keer zoveel bedden op de IC. Als beginnend arts moest ik de anesthesist inwerken, die normaal op de operatiekamer staat.

‘Eén moment was echt moeilijk. De intensivist die leidinggaf, normaal een supervrolijk persoon met veel humor, maakte bij een ochtendoverleg geen grapjes meer. Code zwart kwam in zicht. Oei, dacht ik toen. Shit has hit the fan. Maar we zijn gewoon doorgegaan en dat ging net goed. Ik ben blij dat ik nog jong en een beetje naïef was. Dat helpt om met zo’n heftige situatie om te gaan.

‘Het vervelendst was dat we eerst niet wisten hoe we moesten behandelen. Pas na maanden werd duidelijk dat patiënten fors verbeterden na het toedienen van steroïden. Je gedachten gaan dan uit naar de mensen die we nog niet goed konden helpen. Je voert heel verdrietige gesprekken met familieleden die niet op bezoek mochten komen, soms wel vier op een middag. Je krijgt veel vragen waarop je het antwoord niet weet: “Hoe lang nog? Wat gaat er gebeuren?” Schrijnend was ook het schuldgevoel van mensen die familieleden hadden geïnfecteerd die de ziekte niet zouden overleven.

Verdrietige dingen

‘De druk was heel groot en je zag heel veel verdrietige dingen om je heen. Maar medisch gezien was het heel interessant. Ik kijk er positief op terug want ik heb veel kunnen betekenen voor mensen.’

Van Dijk onderzocht voor zijn promotie hoe een pandemie beter kan worden beteugeld. Het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) ontwikkelde in 2020 de zogeheten Covid Radar, een app (niet te verwarren met die van de overheid) waarin gebruikers rapporteerden over symptomen en risicogedrag.

Het is belangrijk om vroeg besmettingen en mogelijke hotspots te signaleren. ‘Aan onze app was het element van risicogedrag toegevoegd, dat werd niet echt gemeten door anderen. Daardoor kon je zien waar concentraties van ziektegevallen gingen ontstaan, nog voor de testuitslagen.’

Gebrekkige samenwerking

Dat helpt vooral huisartsen en andere zogeheten eerstelijnszorg. ‘Als je een stijging ziet van mensen die in contact zijn geweest met iemand met corona, kun je beter plannen hoeveel personeel er op de huisartsenpost nodig is.’

De Covid Radar-app is niet meer actief, maar bood wel inzichten die gebruikt kunnen worden voor de infectieradarwebsite van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Het is belangrijk dat het contact LUMC en het RIVM beter wordt bij een volgende pandemie, vindt Van Dijk. ‘Concurrentie is groot woord, maar er was een gebrekkige samenwerking als het om het verzamelen van informatie, alsof er twee ambulances vertrokken om slachtoffers te helpen, maar eerst even gingen onderhandelen wie dit mocht gaan doen. Dat sloeg nergens op. Je kunt juist heel veel van elkaar leren.’ 

De promovendus deed ook onderzoek naar de kans op trombosevorming door vaccins. ‘De vaccins waren heel erg effectief.’ Toch waren en blijven de vaccinaties een gevoelig onderwerp. Al voor corona was er een toename van het antivaxers, onduidelijkheid over trombose-risico’s leidde tot verwarring. ‘Ik werkte als huisarts en moest stoppen met AstraZeneca-prikken zetten. Toen mocht het weer wel en toen weer niet. Probeer dat maar eens uit te leggen aan patiënten. Die werden wantrouwend. Die chaos in beleid moeten we voortaan zien te voorkomen.’

Uit het onderzoek bleek dat vaccins inderdaad wat meer kans op trombose geven, maar niet vaccineren is veel schadelijker. ‘Als we iedereen alleen maar AstraZeneca hadden gegeven, dan waren er inderdaad mensen die trombose kregen door het vaccin. Dat is heel vervelend. Maar die hadden ook een stuk minder kans gehad op corona. En wat is een vaak voorkomend gevolg van corona? Trombose.’

Vaccinaties zorgden in totaal voor zevenhonderd gevallen van trombose. ‘Door vaccinaties waren er echter ook 1,5 miljoen minder gevallen van corona. Met als gevolg 3,5 duizend minder gevallen van trombose door de ziekte.

no-brainer

‘Als je het cijfermatig bekijkt is een vaccin nemen een no-brainer. We denken niet voldoende als collectief. Daar maak ik me er zorgen over. Het is vaak: is die prik goed voor mij? Terwijl je moet kijken naar: is het goed dat we samen gevaccineerd zijn als maatschappij? Want een pandemie is niet een ziekte van een individu, maar van de wereld.’

Van Dijk analyseerde ook de manier van vaccineren. ‘Dat was onderdeel van het onderzoek van Manon Prins die onlangs in Leiden is gepromoveerd. Normaal geef je een prik in spier in de bovenarm. Het blijkt dat een heel precies prikje in de huid veel effectiever is, want daar zitten allemaal immuuncellen die heftiger reageren en meer antistoffen maken dan in de spier. Dan heb je maar een vijfde van de dosis nodig en kun je dus vijf keer zoveel mensen helpen. Het is wel wat moeilijker om te zetten en doet mogelijk wat meer pijn.’

Van Dijk maakt zich zorgen over de paraatheid van Nederland bij een nieuwe pandemie. ‘Tussen de Spaanse griep en corona zat honderd jaar. Ik hoop dat het weer zo lang duurt, maar we doen er alles aan om het te vervroegen. Veel mensen stappen weer in het vliegtuig. We zetten ontzettend veel dieren heel dichtbij elkaar neer. Dat maakt ons land bijvoorbeeld extra gevoelig voor vogelgriep, die mogelijk kan overslaan. Onlangs stierven katjes eraan: van vogel naar zoogdier is al een stap dichterbij de mens.’

knokkelkoortsvirus

Verder werkt klimaatverandering het verspreiden van ziektes in de hand. ‘De temperatuur wordt steeds hoger. Tijgermuggen, die dragers van het knokkelkoortsvirus kunnen zijn, komen deze kant op.’

De titel van zijn proefschrift, Pandemic visits a doctor, schetst de gelatenheid en het onvoldoende besef van mogelijk nieuw gevaar. ‘Het is een sprookje over een pandemie die bij de dokter komt en vraagt: “Hoe kan ik effectiever worden?” De dokter antwoordt: “Je moet op het moment komen dat ze je voorganger zijn vergeten.”

‘De uitdaging is om die juist níet te vergeten, te investeren in een goede data-infrastructuur en nog beter uit te leggen dat we de corona-ellende kunnen voorkomen met vaccinaties. Dat is wat politieke leiders moeten doen. We hebben het net een keer doorgemaakt, dus we zouden echt beter moeten weten.’

Willian van Dijk
Pandemic visits a doctor
Promotie is 7 januari