Met dat oordeel komt voorlopig een eind aan een slepende rechtszaak die startte nadat de universiteit vorig jaar mei een vernietigend rapport publiceerde over Hofman en haar partner Menno Hoogland. Een onderzoekscommissie beschreef daarin – na klachten van negentien melders – hoe het archeologenkoppel dertig jaar lang een schrikbewind voerde waarbij studenten en medewerkers werd gepest, gekleineerd en geïntimideerd.
Behalve machtsmisbruik en grensoverschrijdend gedrag schond het koppel ook de wetenschappelijke integriteit door opgravingen te verrichten zonder de benodigde vergunningen en het stiekem ontvreemden van onderzoeksmateriaal uit een archeologisch depot. Terwijl Hofman een suppoost aan de praat hield, zou Hoogland stiekem tanden uit oude schedels hebben getrokken.
Op basis van het rapport besloot de universiteit een ontslagprocedure van Hofman in gang te zetten (Hoogland was destijds al met pensioen). Maar daarbij negeerde het bestuur het advies van de onderzoekscommissie die juist pleitte voor ‘heling voor alle betrokkenen, inclusief de twee medewerkers in kwestie’.
‘Er is gewoon te veel gebeurd’, rechtvaardigde toenmalig collegevoorzitter Annetje Ottow destijds die beslissing.
Te snel
Maar de Amsterdamse kantonrechter is het daarmee oneens en fluit de universiteit nu terug. Die heeft ‘te snel besloten te streven naar een ontbinding van de arbeidsovereenkomst’, aldus de rechtbank.
‘In het algemeen geldt dat een werknemer wiens gedrag onacceptabel is, de mogelijkheid moet krijgen om dat gedrag aan te passen, al dan niet met een verbetertraject. Dat had hier ook moeten gebeuren.’
Bovendien gaat ook de universiteit niet vrijuit, aldus rechtbank. Tijdens haar loopbaan is de hoogleraar namelijk nooit op haar gedrag aangesproken.
‘Niet alleen heeft de universiteit geen enkele controle uitgeoefend op de wijze waarop het veldwerk onder leiding van Hofman en haar echtgenoot werd verricht en onder welke condities de kwetsbare jongeren dienden te werken. Daarnaast heeft het aan elke vorm van toezicht op het functioneren van Hofman ontbroken. Alleen het resultaat telde.’ Dat ‘falend toezicht valt de universiteit ernstig aan te rekenen’.
LOUTER LOF
Verder heeft Hofman tijdens haar loopbaan ‘nimmer negatieve beoordelingen ontvangen, integendeel’, maar ‘louter lof (…) van dezelfde universiteit die op de valreep van haar lange glanzende carrière het dienstverband wilde verbreken’.
De haast waarmee dat gebeurde – binnen twee weken kreeg de hoogleraar het advies van de onderzoekscommissie, een gesprek met het bestuur én het verzoek tot ontbinding van haar dienstverband - heeft de universiteit ‘het door de onderzoekscommissie geadviseerde helingsproces genegeerd en is in korte tijd een escalatie ingezet (…) Dat dit heeft bijgedragen aan de wijze waarop Hofman zich heeft opgesteld in alle procedures, laat zich raden.’
Over die houding is de rechtbank overigens niet te spreken. ‘Hofman (heeft) zich niet gedragen zoals van een leidinggevende en hoogleraar kan worden verwacht. Zij heeft louter oog gehad voor haar eigen belang en reputatie, zich volledig gericht op een weerspreking van de verwijten, heeft daarbij regels van vertrouwelijkheid geschonden (door heimelijk gesprekken met de onderzoekscommissie op te nemen, red.), heeft geen begrip getoond voor de gevoelens van de melders of de belangen van de universiteit. Hofman mag zich uiteraard verweren tegen de aantijgingen, maar de manier waarop dat in deze zaak geschiedt, heeft iedereen veel schade berokkend. Ook Hofman zelf.’
Toch draagt de rechtbank de universiteit op het ‘dienstverband te laten voortduren tot de pensioengerechtigde leeftijd van Hofman’. Dan ‘kan ook getracht worden alsnog het geadviseerde helingsproces vorm te geven, al dan niet onder leiding van een mediator’.
Verder vindt de rechtbank dat ‘het niet zeker is dat de verhoudingen onherstelbaar zijn verstoord’ en is ‘herplaatsing van Hofman in een aangepaste functie (…) ten onrechte nog niet onderzocht’. ‘Eerst dienen partijen met elkaar en de faculteit in gesprek gaan over gewenst en ongewenst gedrag en de wijze waarop de voor iedereen (…) verdrietige kwestie op een zinvolle wijze kan worden opgelost.’
hard gelag
Dat de hoogleraar niet mag worden ontslagen is een hard gelag voor de melders, zeker omdat de rechtbank hun verklaringen geloofwaardig vindt, de bevindingen van de onderzoekscommissie betrouwbaar acht en oordeelt dat het ‘aannemelijk is geworden dat Hofman zich in het verleden (en mogelijk meer recent nog) schuldig heeft gemaakt aan grensoverschrijdend en onacceptabel gedrag’ en daarbij ook de wetenschappelijke integriteit heeft geschonden.
Alleen voor de beschuldiging van kinderarbeid bij opgravingen, waarmee de universiteit halverwege de zaak opeens kwam, is geen bewijs.
Hofmans uitgebreide verweer veegt de rechter resoluut van tafel. ‘De weersprekingen weerleggen voor de kantonrechter niet (op overtuigende wijze) het gedrag van Hofman zoals door de melders beschreven’. Van die ‘grote hoeveelheid aan stukken’ (met onder meer ook steunbetuigingen van niet-betrokkenen) waren er nogal wat ‘niet (even) relevant’.
Het college van bestuur laat op de site van de universiteit weten ‘positief te zijn over het feit dat de hoofdzaak, namelijk het ernstige, ongewenste en verwijtbare gedrag van de hoogleraar volgens de kantonrechter voldoende aannemelijk is, en twee ernstige schendingen van wetenschappelijke integriteit vaststaan’.
‘Deze uitspraak is daarmee vooral ook een erkenning van het jarenlange leed dat de melders is aangedaan, die zo moedig naar voren zijn gestapt.’
‘Dit grensoverschrijdend en onacceptabele gedrag vormde de grondslag voor ons ontbindingsverzoek. Wij hebben daarbij destijds overwogen: als dit gedrag niet leidt tot ontslag, welk gedrag dan wel? De kantonrechter vindt in haar beschikking dat we eerst een poging tot heling hadden moeten ondernemen en wijst ons op “reflectie” op onze eigen rol.
‘We begrijpen dat: we zijn een lerende organisatie en willen als bestuur ook kritisch naar onszelf kijken en uit deze casus lessen trekken. We nemen ons ook ter harte wat de rechter zegt over het helingsproces en we zullen hiermee aan de slag gaan.’
Corinne Hofman stuurde via haar advocaat Petra Charbon de volgende reactie:
‘Ik ben natuurlijk opgelucht door de uitspraak. De rechter vindt dat ik kan blijven en ook dat we moeten gaan praten. Anderzijds realiseer ik mij goed dat de rechter wel ongewenst gedrag aannemelijk heeft geacht. Zoals ik twee jaar geleden ook al heb gezegd, toen ik hoorde dat een groep melders ongewenst gedrag had ervaren, spijt mij dat zeer en het is hoe dan ook nooit zo bedoeld geweest. Ik vind het verdrietig dat ik nooit met die groep heb mogen spreken.
‘De uitspraak van de rechter maakt duidelijk dat de universiteit het zo niet had mogen doen. Ook is duidelijk dat van kinderarbeid niets is gebleken. Daar ben ik heel blij om want die beschuldiging heeft mij enorm geraakt.
‘Over de wetenschappelijke integriteitsbeschuldigingen is de kantonrechter kort. Ze vindt dat er twee daarvan mij zijn aan te rekenen omdat ik die zou hebben erkend. Dat is echter niet zo, dat heeft de rechter verkeerd begrepen. Over alle andere beschuldigingen kan de rechter niets zeggen bij gebreke van een helder en onafhankelijk vervolgonderzoek. Wat mij betreft leggen we alsnog alles (ook de twee die de kantonrechter noemt) voor aan het LOWI (Landelijk Orgaan Wetenschappelijke Integriteit, red.), iets wat de universiteit tot nu toe niet heeft gewild. Het is belangrijk dat dat alsnog gaat gebeuren.
‘De rechter zegt ook dat niet zeker is of de verhoudingen echt onherstelbaar zijn verstoord en vindt daarom dat gewerkt moet worden aan het al vorig jaar door de onderzoekscommissie geadviseerde helingsproces. Ik ben ten volle bereid daaraan mee te werken, dat was ik al vanaf het begin en ik hoop dat we dat nu op een positieve manier kunnen gaan doen.’