Begeleid door het geluid van brullende motoren van bommenwerpers en onheilspellende muziektonen komt een oude Aziatische stad in beeld. De woorden ‘Rangoon 1942’ en ‘World War II’ verschijnen. Bominslagen vernielen de puntige torens en veranderen de stad in een zee van vuur.

Het zijn de eerste scènes van de Indiase film Aman (1967), die op maandag 8 december in het Huizingagebouw wordt vertoond. Het bombardement van de stad Rangoon, eigenlijk Yangon, in het huidige Myanmar, is in 1942 het startpunt van de Japanse invasie in het Britse imperium in Zuidoost-Azië.

Aman vertelt het fictieve verhaal van de heroïsche dokter Gautam die in de nasleep van de atoombom op Hiroshima naar Japan vertrekt om de slachtoffers te helpen. En daar wordt hij verliefd op de Japanse vrouw Meloda.

Vrede

‘Zonder India hadden de Britten de oorlog niet kunnen winnen’, aldus historicus Aditya Kiran Kakati, die de nabespreking van de film verzorgt. ‘Zij zorgden voor de noodzakelijke middelen en miljoenen soldaten.’ De oorlogsvoering op het ‘moeilijk begaanbare terrein’ van het voormalige Britse grondgebied in Azië zorgde ervoor dat Japan in 1944 enorm verzwakt was.

Toch gaat het daar weinig over, zowel in het Westen als het Oosten, aldus Kakati. ’In postkoloniaal India werd de Tweede Wereldoorlog heel lang vergeten. Deze film veranderde weinig aan de herinneringscultuur of voor de vredesbewegingen in India. Pas vanaf 2013, toen het National Army Museum in het Verenigd Koninkrijk het erkende als de belangrijkste strijd in de Britse geschiedenis, wordt er anders naar gekeken.’

Aman, dat letterlijk ‘vrede’ betekent, benadrukt de effecten van massale vernietigingen en het gebruik van nucleaire wapens. De film richt zich volgens de onderzoeker niet alleen op de Indiase bevolking maar brengt een universele boodschap en stelt de vraag: “Wat betekent vrijheid als destructie en geweld nodig zijn om het te verzekeren?”

Hiroshima en Nagasaki

‘Japan had in 1944 de oorlog al verloren aan het front in Burma. Er is veel debat geweest tussen militaire historici of het gebruik van de atoombommen wel nodig was. De consensus is nu dat het niet had gehoeven.’

Dat staat haaks op hoe in de huidige herinneringscultuur naar de gebeurtenissen in Hiroshima en Nagasaki wordt gekeken: het verhaal van de zegevierende Amerikanen die genoodzaakt waren de atoombommen te gebruiken om Japan te verslaan. ‘Ik heb documenten gevonden waarin de plannen voor massabombardementen in Japan al veel eerder duidelijk waren uitgeschreven. Ook al ging het niet over nucleaire wapens, er lag een duidelijk plan voor de destructie van het land. Dat is uitgevoerd.’

Aman gaat volgens Kakati niet in op de vraag of het ‘nodig was of niet’ maar bekritiseert het algemene gebruik van nucleaire wapens. ‘Het laat zien dat het de ergst mogelijke daden zijn van menselijk geweld. Het is een typische bekritisering van de Koude Oorlog.’

Voelbaar

Als Japan eigenlijk al was verslagen, waarom werden de bommen toch gegooid? ‘Ze wilden demonstreren dat ze het konden doen, dat de technologie bestond en vooral dat zij ook bereid waren die te gebruiken.’

De nasleep van de Tweede Wereldoorlog is in de gebieden die ooit deel uitmaakten van Brits-Indië, waaronder dus huidig India en Myanmar, nog altijd voelbaar. ‘De conflicten die zich nu op het grensgebied afspelen waren zonder de Tweede Wereldoorlog niet mogelijk geweest. Door de bewapening en het, in guerilla-oorlogsvoering, trainen van lokale stammen werd er een infrastructuur gecreëerd voor langdurige oorlogsvoering.’

De film nodigt uit om kritisch te kijken naar hoe wij omgaan met het concept ‘vrede’, vindt Kakati. ‘Nu het gebruik van nucleaire wapens weer een belangrijk onderdeel is in politieke debatten, moeten we onszelf de vraag stellen: “hoe ver willen we gaan?”’

Aman, Huizingagebouw 0.23C, 15.00-18.00, onderdeel van de Peace Histories Seminar Series 2025-2026, georganiseerd door The Peace Movements Project.