Erik Viskil, hoogleraar research and discourse in artistic practice en directeur van de Academy of Creative and Performing Arts (ACPA), geeft college over de essayfilm en is ook een van de programmeurs van het eerste Leiden Essay Film Festival dat zondag van start gaat. Volgens hem is de essayfilm een meer subjectieve variant van de ‘feitelijke’ documentaire.
‘De kunstenaar Hans Richter zei rond 1940 over de documentaire dat er eigenlijk een ander soort film nodig was die over de werkelijkheid gaat. Die meer onderzoekend is en meer avontuurlijk. Waarin dingen worden uitgeprobeerd. En waarin ook fictie gebruikt kan worden om de werkelijkheid beter te begrijpen.
‘Als je nog verder teruggaat in de tijd vind je de Russische regisseur Sergej Eisenstein die een film wilde maken over Das Kapital van Karl Marx. Een totaal abstract onderwerp, een totaal abstract boek. Dat heeft hij uiteindelijk nooit gedaan, maar dat soort ideeën vormt de grondslag van de essayfilm. Afstappen van de documentaire die ernaar streeft objectief te zijn, maar juist vanuit een openlijk subjectieve blik en ook reflectief over de filmmaker zelf.’
Op het festival zijn er dan ook verschillende films te zien waarin de blik van de filmmaker zelf nadrukkelijk naar voren komt.
Viskil tipt de film Nowhere Near, waarin maker Miko Revereza na jaren met zijn grootmoeder in de VS te hebben gewoond terugkeert naar zijn geboorteland de Filippijnen. Het resultaat is een heel persoonlijk verhaal waarin Revereza zijn gespleten identiteit en de koloniale banden tussen de VS en de Filippijnen onderzoekt.
‘We hebben ook twee films van de Vietnamese filmmaker Nguyen Trinh Thi die allebei erg bijzonder zijn. Letters from Panduranga gaat over een bevolkingsgroep in Vietnam die wordt bedreigd door de bouw van een kerncentrale.’
In de film worden echte beelden afgewisseld met een briefwisseling van een fictief stel uit het plaatselijke dorp. Aansluitend op de film is er een gesprek met Laura Rascaroli, hoogleraar film and screen media aan University College Cork in Ierland.
Deze eerste editie van het filmfestival vloeit voort uit de populaire colleges die Viskil en zijn collega’s geven over essayfilms. Maar behalve onderwerpen voor colleges vormen essayfilms volgens Viskil ook inspiratie voor toekomstige vormen van universitair onderwijs.
‘Zoals we nu studeren of scripties schrijven, daarvan geloven wij niet dat dat over twintig jaar nog gebeurt. Wij denken dat studenten veel meer beeld zullen gebruiken. We kijken de hele dag op onze telefoons en als je studeert word je ineens geacht vooral te schrijven. De makers van deze films laten ons zien welke mogelijkheden er zijn in het gebruik van beeld, van de camera en van geluid. In onderzoek, maar ook in onderwijs.’
Leiden Essay Film Festival, Kijkhuis & De Lakenhal, 14-16 september, €10 (studenten €8)