Het lijkt misschien duidelijk wat geweld is, maar met de definitie lijken we steeds meer moeite te hebben, zegt universitair docent Jolien van Breen. ‘Als we het hebben over moord of oorlog, is het heel duidelijk dat we van geweld spreken. Maar het woord wordt in steeds bredere context gebruikt. Waar trekken we de lijn van wat geweld is en wat niet?’

‘Vormen van manipulatie rekenen we bijvoorbeeld onder emotioneel geweld’, vertelt Van Breen, die een achtergrond heeft in sociale psychologie. ‘Soms zijn emotionele trauma’s erger dan of even erg als fysieke verwondingen. Mensen erkennen steeds meer dat er meer vormen van schade dan alleen fysieke schade zijn.’

Ook op financieel vlak kan iemand geweld uitoefenen. ‘Als je op de een of andere manier zorgt dat iemand volledig financieel afhankelijk is van jou, dat constant boven iemands hoofd houdt en daarmee controle uitoefent op iemands leven, kan dat ook gezien worden als een vorm van geweld.’

Maatschappelijke onrust

Om te onderzoeken hoe de samenleving kijkt naar geweld, heeft Van Breen met behulp van kunstmatige intelligentie tachtigduizend krantenartikelen onderzocht. ‘Naast thema’s als oorlog en misdaad, zagen we ook termen die in een breder maatschappelijk debat voorkomen: dat sociale media geweld aanmoedigen bijvoorbeeld, maar ook politieke polarisatie. Ook Black Lives Matter en #MeToo kwamen regelmatig terug.’

Het laat volgens haar zien waar het schuurt in de maatschappij. ‘Het toont waarover de maatschappij zich op dat moment zorgen maakt. Bij #MeToo gaat het voornamelijk over seksueel geweld, Black Lives Matter over politiegeweld. Het woord “geweld” wordt dan gebruikt om aan te geven dat iets een belangrijk probleem is. Het heeft ook een labelingfunctie.’

Op die manier gaat er van het etiket ‘geweld’ retorische kracht uit. ‘Environmental violence klinkt veel heftiger dan “klimaatverandering”. Het overtuigt de luisteraar dat er echt iets mis is. Als zulke uitspraken doordringen in de maatschappij, breidt de definitie van het woord zich steeds verder uit.’

Voor het tweede deel van haar onderzoek besprak Van Breen verschillende scenario’s met proefpersonen. ‘Ze kregen korte beschrijvingen van incidenten en moesten dan bepalen in hoeverre ze dat als een vorm van geweld zien.’ Respondenten hoorden hetzelfde scenario waarin telkens één detail werd aangepast. De vraag was telkens of die verandering invloed had op de mate waarin personen het incident als gewelddadig bestempelen.

Kwetsbaar slachtoffer

Die contextuele variabelen bleken van grote invloed. ‘Als de dader geen motief had, vond men dat het meest gewelddadig. Een conflict in de persoonlijke sfeer werd als het meest acceptabel gezien. Dat suggereert namelijk dat er een reden voor geweld was.’ Ook de relatie tussen dader en slachtoffer en het opgelopen letsel speelden een rol. ‘Als je wordt aangevallen door een onbekende of zwaargewond raakt, is dat veel choquerender.’

Als het slachtoffer bij een kwetsbare groep hoorde, bleken mensen het geweld ook erger te vinden. ‘Als een vrouw of een bejaarde in een scenario werd bedreigd, gold dat als geweld. Maar bij een man vond niet iedereen dat. Veel mensen denken: een kerel van twee meter kan zichzelf wel redden, maar een kwetsbaarder slachtoffer niet.’

De definitie verschuift dus, maar niet toevallig, zegt de onderzoeker. ‘Het idee van wat geweld is, breidt zich niet willekeurig uit. Veel mensen associëren geweld eerder met sociale ongelijkheid. Het laat zien hoe we met elkaar omgaan en hoe onze normen en waarden steeds verschuiven. Een van de risico’s is wel dat je sneller buiten de grenzen van acceptabel gedrag valt en dat mensen intolerant worden. Hoe vager de definitie van geweld wordt, hoe moeilijker het voor politie is om te bedenken wat ze moeten vervolgen en wat niet.’