Een jaar geleden leefde Leiden lang in angst. Vrouwelijke studenten durfden niet meer alleen over straat, en waarschuwden elkaar in appgroepen over een serie verkrachtingen en aanrandingen in het centrum. Studentenverenigingen adviseerden hun vrouwelijke leden zich ’s nachts te laten thuisbrengen, hun locatie via WhatsApp te delen, en meteen de politie te bellen bij verdachte situaties.

Studenten plaatsten smeekbedes aan de burgemeester online voor ‘meer blauw op straat’ en lanceerden petities om een speciaal noodnummer in te laten stellen. De onrust haalde nationale media. Wie vorig jaar de kranten opensloeg, kreeg het beeld dat Leiden, over het algemeen een veilig en gezapig stadje, voor vrouwen levensgevaarlijk was.

Het vreemde was: de cijfers lieten geen enkele toename zien. Er was hooguit een piekje, zoals vaker rond deze tijd van het jaar. Een jaar eerder was dit onopgemerkt gebleven – geen verandering, geen nieuws. Dat liep vorig jaar totaal anders.

Maar waarom?

12 november: een ‘Serie-aanrander’ 

Het broeide al een tijdje binnen de studentenverenigingen, toen op 12 november het nieuws naar buiten kwam dat er meerdere studenten in de Leidse binnenstad waren aangerand. Toenmalig Augustinus-preses Rosalie Klercks had naar aanleiding van berichten die rondgingen in groepsapps de leden al gewaarschuwd.

Maar toen op 11 november een student in een portiek tegen de muur werd gedrukt door een onbekende man, waarna ze met een rake trap weg kon komen, stuurde het bestuur een uitgebreidere mail. ‘Wij hebben gezegd dat ze er alert op moeten zijn dat niemand alleen naar huis gaat, of met elkaar in contact blijven via Whatsapp of via live locaties, of samen naar huis gaan om dit te voorkomen’, aldus Klercks.

Door de waarschuwingen van de verenigingsbesturen, en de vele berichten in de groepsapps, bereikt de onrust ook de media. Lokale nieuwssite Unity schrijft dat ‘er meerdere meiden zouden zijn aangerand’ bij de Haarlemmerstraat. Hoewel er op dat moment nog geen aanwijzingen zijn dat er sprake is van één dader, kopt het Algemeen Dagblad dat studenten bang zijn voor een ‘serie-aanrander’.

De politie bevestigt dat er iets is gebeurd, maar kan niet in detail treden. Een paar dagen later vertelt wijkagent Dennis Perdok dat het om twee incidenten gaat: een verkrachting, en een aanranding, op 6 en 11 november. Dat is heel heftig, zegt hij. Maar er zijn geen aanwijzingen dat er een serie-aanrander in het spel is, verzekert hij.

Hij ziet hoe er berichten rondgaan op sociale media: veel berichten gaan over hetzelfde incident, maar omdat ze verschillen, lijkt het alsof er veel meer aan de hand is. ‘Ik heb als wijkagent nauw contact met de studentenverenigingen, maar voordat we ertussen konden zitten, ging het al rond.’

De lokale VVD is er snel bij. De avond na de eerste mediaberichten dient de partij een motie in, waarin ze burgemeester Henri Lenferink vragen ‘per direct de politie te verzoeken om extra surveillance in de binnenstad en andere maatregelen te nemen die helpen om de veiligheid te waarborgen en daders op te sporen’, en daarnaast extra camera’s te plaatsen, en in gesprek te gaan met verenigingen om het gevoel van onveiligheid weg te nemen.

Lenferink, niet bekend met de onrust en geschrokken van de berichten, wil eerst uitzoeken wat er gaande is: ‘Er zijn twee dingen die spelen: ten eerste, wat is er feitelijk aan de hand? Ten tweede, het veiligheidsgevoel. Het eerste moeten we op een rijtje krijgen, het tweede moeten we, in relatie daartoe kijken hoe we daarmee omgaan.’

15 november: geen reden tot paniek

Drie dagen later schrijft Lenferink zijn antwoord aan de gemeenteraad: de cijfers laten een kleine toename zien van aanrandingen in het centrum van Leiden, en het aantal verkrachtingen is hetzelfde als vorig jaar. Er komen daarom geen extra maatregelen, behalve meer surveillance in het centrum.

De beeldvorming klopt niet met de realiteit, zegt hij. ‘De berichten die circuleerden, vooral onder de studentenpopulatie, brachten onrust teweeg waarbij zelfs de suggestie is gedaan dat het ging om een serie-aanrader. In dat kader werd ook gesproken over een incident op de Breestraat. Uit politie-informatie blijkt dat dit ging om een ruzie die niets met de eerder beschreven zedenincidenten te maken had.

‘Zonder het te willen bagatelliseren moet ik gezien het beeld van de huidige situatie en de cijfers echter tot de conclusie komen dat er geen reden is voor een specifieke aanpak.’

23 november: tamtam

Ondertussen trommelt de studententamtam volop verder.

‘Jongens even een waarschuwing: er is gisteren weer een meisje in de Haarlemmer rond 03u aangerand en iemand om 02u geslagen door twee dronken mannen…’

‘Ik wilde ook net een berichtje sturen, gisterenavond is ook een meisje voor de Odessa aangerand…:(‘

‘Mijn cordialgenootje is vannacht ook tot haar huis gevolgd en lastiggevallen door een man’

24 november: angst en boosheid

Een dag later staat feministische actiegroep Feminist Evolution Leiden voor de Hartebrugkerk, om hun ongenoegen te uiten over de reactie van het stadsbestuur. FEL-bestuurslid Roosmarijn van de Velde spreekt de menigte toe: ‘Wat goed dat jullie hier met zo velen zijn, we voelen ieders angst en boosheid. We staan nu samen op de Haarlemmerstraat, het mag niet zo zijn dat een vrouw ’s avonds laat niet alleen door deze straat durft te lopen!’

28 november: geest terug in de fles

De gemeenteraad komt weer in actie. ‘We hebben inmiddels meerdere signalen ontvangen van incidenten in het centrum, soms met geweld’, zegt VVD’er Tom Leest tegen burgemeester Lenferink tijdens de raadsvergadering ‘Zijn deze incidenten bekend, is er aangifte gedaan? Zo ja, is er een verband?’

Lenferink heeft zijn cijfers paraat. ‘Er zijn nieuwe meldingen binnen. Een poging tot aanranding, twee meldingen die misschien in deze sfeer te plaatsten zijn, achtervolging, achter iemand aanrennen’, zegt hij.

Hij blijft bij zijn eerdere standpunt. ‘Veel van de sociale media is terug te voeren naar hetzelfde incident.’ Hij is in gesprek gegaan met de verenigingen om de onrust weg te nemen. ‘De vraag is of we de geest weer in de fles kunnen krijgen.’

Nog steeds laten de cijfers geen grote toename zien, zegt hij. ‘Maar er is ook sprake van een soort dark number, je ziet dat mensen niet melding maken en geen aangifte doen, en dan kan je er ook geen onderzoek naar starten.’

4 december: GA.NIET.ALLEEN!!!

‘Beste allemaal, afgelopen nacht heeft er een verkrachting plaatsgevonden in de Doelensteeg. Willen jullie (en vooral de meisjes) daarom vragen om het pand niet alleen te verlaten en al helemaal niet als je dronken bent’

‘Babes, was gister in de steeg daar parallel aan kort rap rond een uurtje of 3:30, en liep toen een meisje langs, echt heel hard huilend, dus wij zo wat is er, kwam eerst echt niks uit compleet overstuur, maar dus gewoon weer iemand aangerand (bij lipsius) en dr telefoon was ook gestolen door die gast, dus GA.NIET.ALLEEN!!! Ik nam het steeds zo licht, je denkt dat t niet bij je gebeurt en dat dacht dat meisje ook but it happened to her as well.’

De politie verspreidt het signalement van een verdachte. Hij heeft in de nacht van 3 op 4 december een studente verkracht in de Doelensteeg, voor het Lipsius, en is daarna weggevlucht.

De roep vanuit de studentenwereld wordt sterker: doe iets! Student Lindey van Weers schrijft op Facebook een smeekbede aan Lenferink. ‘Hoeveel van dit soort gebeurtenissen moeten nog plaatsvinden voor er iets gebeurt? Hoeveel meisjes moeten nog voor hun leven getekend worden voor er meer blauw te zien is op straat? Hoeveel initiatief moet er nog vanuit onze kant komen voor het vanaf u komt?’

‘Mannen moeten met hun poten van vrouwen afblijven’, zegt burgemeester Lenferink tegen Omroep West. Toch blijft de rest van zijn boodschap hetzelfde: de cijfers laten geen toename zien, en zeker geen explosie. Leiden is nog veilig. ‘Dat maakt het niet minder erg, maar het is niet zo dat er nu iets heel bijzonders aan de hand is.’

‘Ik dacht: pardon?’, blikt Van Weers terug. ‘Dus het is niet erg dat drie meisjes zijn verkracht?’

Haar noodkreet op Facebook wordt 562 keer gedeeld. De cijfers van de burgemeester mogen dan kloppen, ze stroken niet met het enorme gevoel van onveiligheid. Studenten hebben het idee dat ze in de steek worden gelaten en het zelf moeten oplossen.

‘Leiden was altijd veilig, en nu kon je als vrouw niet in je eentje over straat’, zegt Van Weers. ‘Ik was vooral gefrustreerd dat er zo weinig gebeurde. Er was zoveel meer onrust. Die bestond daarvoor niet, omdat het niet in je eigen kring gebeurde. Maar nu was het heel tastbaar.’

Steeds meer media duiken op Leiden. Ze interviewen studenten die niet meer over straat durven (of altijd een vork bij zich dragen). Anderen zeggen zo bang te zijn dat ze ‘s avonds de deur niet meer open willen doen.

In de studententamtam gaan inmiddels foto’s rond van onschuldige mensen die ‘levensgevaarlijke serieverkrachters’ worden genoemd. De politie probeert dit in te dammen: ‘Uit onderzoek is echter gebleken dat deze personen geen rol hebben in het onderzoek. We vragen iedereen met klem om dit soort foto’s niet te verspreiden.’

Het gaat er steeds scherper aan toe. ‘In Leiden kunnen jonge vrouwen niet meer alleen over straat. Meerdere aanrandingen en verkrachtingen zorgen voor een terecht onveilig gevoel’, schrijft een anonieme student in een petitie waar ze ‘pleit voor sleutelhangers met een alarm, gefinancierd door de gemeente, zodat vrouwen alarm kunnen slaan wanneer zij in een noodsituatie verkeren’. De oproep wordt 2683 keer ondertekend.

Een andere petitie, met 1300 handtekeningen, is van de (anonieme) studentengroep Safe Leiden en eist dat de universiteit een nachtpatrouille, een alarmnummer, en zelfverdedigingslessen verzorgt. Ook moet er in de colleges aandacht aan seksueel geweld worden besteed.

9 december: Basisregels en gekkigheid

Een paar dagen later citeert het Algemeen Dagblad de burgemeester, die vrouwen adviseert een ‘aantal basisregels in acht te nemen’.

‘Laat je altijd thuisbrengen. Voor de mannen: een galante man brengt een vrouw naar huis, dat gold ook vroeger al. Drink verder niet te veel, want dan ben je extra kwetsbaar.’

Die formulering schiet bij velen in het verkeerde keelgat, ook bij landelijke politici. ‘Ik heb ook een basisregel’, schrijft Kamerlid Dilan Yesilgoz (VVD) op Twitter. ‘Voor deze burgemeester welteverstaan. Sta voor de veiligheid van vrouwen en zorg dat de verkrachter wordt gepakt, ipv jonge meiden het idee te geven dat ze zelf verantwoordelijkheid dragen als ze aangerand of verkracht worden.’

Ook presentator Tim Hofman gaat zich met de kwestie bemoeien. Hij tweet: ‘volgens mij heeft Chef Leiden, Henri Lenferink, “met je poten van vrouwen afblijven” verkeerd gespeld want nu staat er iets in de strekking van “of je zelf als vrouw even regelt dat je niet verkracht wordt”. gekkigheid.’

13 december: nauwelijks bezochte bijeenkomsten

De onrust dooft net zo snel als ze is opgekomen. Op 13 december, negen dagen na het laatste incident, pakt de politie een verdachte op, Jasin A., die afgelopen vrijdag vier jaar gevangenisstraf kreeg voor verkrachtingen op 6 november en 4 december, en een aanranding eind oktober, die destijds nog niet bekend was.

Om de angst verder weg te nemen, organiseren de gemeente en de politie, samen met de studentenverenigingen, bijeenkomsten voor bezorgde studenten. Dat een groot deel van de angst al is weggezakt, blijkt uit de opkomst. De aanwezige pers, politie en slachtofferhulp overtreffen het aantal studenten. Van de dertig aanmeldingen, komt ongeveer de helft opdagen.

‘Op sociale media is het makkelijker om je zorgen te uiten dan dat je ergens naartoe moet’, oppert Lenferink als verklaring. ‘Ondanks het feit dat er niet zoveel mensen waren, ben ik toch blij dat we dit gedaan hebben.’

Morgen het slot van dit drieluik waarin burgemeester Henri Lenferink terugblikt: ‘Ik kon de angst ook niet met een toverstaf weghalen’