‘De overheid gaat er nog te vaak vanuit dat mensen een afgewogen keuze kunnen maken over ingewikkelde financiële kwesties, als je ze maar voldoende informatie geeft’, vertelt psycholoog Minou van der Werf.
Stel je voor: je wil een lening afsluiten. Je gaat naar een website van een kredietverstrekker en vult in hoeveel je zou willen hebben. De website geeft je vervolgens een hele rits aan cijfers en tabellen over de looptijd, rente, aflossingstermijnen en de totaalkosten. Hoe maak je een afgewogen keuze in die zee aan informatie?
‘Mensen zijn vaak op korte termijn gericht en kijken eerst naar hun maandelijkse budget en daarna pas naar het totaalbedrag’, zegt de psycholoog. ‘Terwijl dat totaalbedrag juist je hele lening samenvat. Om een afgewogen keuze te maken moet je de twee met elkaar balanceren, maar de aandacht gaat nu vooral naar het maandbedrag. Dat is ook het voornaamste getal dat je ziet op de website van kredietverstrekkers.’
Om te testen hoe ze de aandacht kon ombuigen deelde Van der Werf klanten van een kredietverstrekker in twee groepen. De controlegroep kreeg de gebruikelijke informatie te zien, een testgroep kreeg een aangepaste versie met de totaalkosten van de lening pontificaal bovenaan. Deze simpele aanpassing had meteen effect. De groep die eerst het totaalbedrag zag, sloot leningen af met een kortere looptijd en dus lagere kosten af.
Sinds de invoering van het leenstelsel is de totale studieschuld in Nederland drastisch gestegen. Veel eerstejaars stellen aan het begin van hun studie een bedrag in en laten dat zo tot ze zijn afgestudeerd. Volgens Van der Werf kan dat een stuk slimmer én goedkoper. Daarom onderzocht ze samen met DUO of ze studenten kon verleider slimmer te lenen. ‘Voor hen is het wel belangrijk om je te realiseren dat de lening 35 jaar loopt en dat veel mensen dus nog tot hun zestigste die lening af aan het betalen zijn. Lekker lang aflossen lijkt positief, maar is het niet.’
Ze stuurde verschillende brieven en mails. Eén groep kreeg een gepersonaliseerde brief met een visualisatie van hun huidige en toekomstige studieschuld, anderen kregen ook een voorspelling van hun toekomstige maandelijkse aflossing. De laatste groep alleen een brief of e-mail met algemene informatie. Opnieuw bleek dat de geïnformeerde groep een stuk vaker ingrijpt en hun lening naar beneden bijstelt – en zo op de langere termijn een hoop kosten bespaart.
Het feit dat een groot aantal studenten toch ingreep bij het zien van de gevolgen van hun studieschuld stemt Van der Werf blij, maar geeft ook te denken. Het impliceert dat veel mensen een hogere lening hebben dan nodig is.
Volgens de onderzoeker komt dit ook door de manier waarop DUO de leningen presenteert, waarbij vooral de voordelen worden benadrukt en er weinig aandacht is voor de langetermijngevolgen. Ze vat het subtiel samen in de conclusie van haar proefschrift: ‘Het huidig leenstelsel leidt wellicht niet tot goed-doordachte keuzes.’
Volgens haar is de pijn te verzachten: ‘Kijk elk jaar of de hoogte lening nog bij je past. En moet je in de zomer wel evenveel bijlenen als tijdens het studiejaar? Ga niet denken van “Ome DUO geeft mij wel geld, de rente is toch maar 0%”. De rente wordt eens in de vijf jaar aangepast, dus het is best waarschijnlijk dat het tijdens de looptijd van jouw lening gaat veranderen.’