Wat is veerkracht?
‘Je begint meteen met de moeilijkste vraag. Veerkracht is namelijk een ingewikkeld concept: het gaat over het proces van positief reageren of je aanpassen aan stressvolle ervaringen.

‘Er zijn twee dingen nodig om veerkracht te meten: stress en goed reageren. En dat zijn ook weer ingewikkelde concepten, want de ene stressor is de andere niet en mensen reageren weer verschillend op eenzelfde stressor. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat volwassenen mentaal veel minder last hadden van de COVID-pandemie dan kinderen.’

Wat houdt ‘goed reageren’ in?
‘We kijken in dit soort onderzoek naar mentaal welzijn: positieve emoties, gevoelens en gedragingen. Dan zul je verschillende dingen zien als je direct na de stressor gaat kijken. Bij sommigen zie je dat ze er last van hebben en enige tijd later weer herstellen. Maar dat geldt niet voor iedereen. In zo’n traject laat iemand dus veerkracht zien.’

Jullie focussen in het onderzoek op kinderen en jongeren, waarom?
‘In die periode, tussen de 10 en 24 jaar, gebeurt er ontzettend veel op het gebied van hormonen, brein en sociale relaties. We weten uit eerder onderzoek dat 57 procent van de kinderen en jongeren tegenwoordig een nare of ingrijpende jeugdervaring meegemaakt hebben. Daarbij weten we ook dat er een hele grote toename in gevoelens van stress is onder jongeren. Dat kan gaan om school, zorgen over het klimaat, de toekomst of de woningmarkt.’

Je hoort vaak dat de jeugd van tegenwoordig niet meer zo veerkrachtig is als vroeger.
‘Dat is onzin. De jeugd van tegenwoordig is hartstikke veerkrachtig. Er is eigenlijk maar een kleine groep, zo’n twintig tot dertig procent, die last heeft van mentale problemen. We weten dat die groep bijvoorbeeld meer last had van de pandemie, gevoeliger is voor de negatieve effecten van sociale media en dat we die groep meer moeten ondersteunen. Dat kunnen we doen door beter te onderzoeken welke factoren hen kunnen helpen om beter om te gaan met stress en stressvolle situaties.

‘We kijken naar drie dingen: wat zijn de bouwstenen van veerkracht die ervoor zorgen dat iemand goed kan reageren op stress, hoe werken die tijdens stress en hoe zorgen die dan voor een uitkomst van goed mentaal welzijn? Vijftig procent van iemands veerkracht is toegeschreven aan het genenpakket, maar dat betekent ook dat de rest ergens anders vandaan komt. Zo spelen je persoonlijkheid, zelfredzaamheid, emotieregulatie en openheid voor nieuwe ervaringen een rol, net als de mogelijkheid om negatieve dingen te herwaarderen. Als je bijvoorbeeld de bus mist, kun je denken: shit, nu mis ik mijn afspraak, ze zullen wel slecht over me denken. Of je kunt denken: oké, ik heb even wat tijd voor mezelf en stuur een mail dat ik de bus gemist heb. De laatste reactie noemen we positieve herwaardering.

‘Er zijn ook veel dingen die buiten de persoon liggen. Je gezin is bijvoorbeeld heel belangrijk: routines, acceptatie, duidelijke verwachtingen, maar ook warmte en liefde. Maar ook school speelt een belangrijke rol. Niet alleen als plek waar kinderen relaties aangaan, met leerkrachten en met andere kinderen, maar ook bij vroegtijdige identificatie van pestgedrag en kindermishandeling binnen gezinnen. En door gewoon te doen wat ze moeten doen, namelijk het versterken van rekenen en taalvaardigheid. Taalvaardigheid wordt geassocieerd met verminderde eenzaamheid. En taal en rekenen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.’

Kun je trainen hoe je brein dan op stress reageert?
‘Alles kan je trainen. Maar de vraag is, is dat belangrijk? Of is het veel belangrijker om te kijken: als ik dit doe of train, voel ik me dan beter? Als wetenschapper vind ik het mooi om te kijken hoe we breinverbinding kunnen versterken, maar dat is eigenlijk niet zo relevant voor de echte wereld. We willen mentaal welzijn versterken.

‘Om te begrijpen hoe we veerkracht kunnen versterken, moeten we expertise van verschillende wetenschappers combineren. Dus hoe kunnen we op scholen, binnen gezinnen en op individueel niveau met kinderen werken? Wat is de juiste beleidsvoering die we hiervoor moeten hebben of implementeren? En op dit moment een heel relevante vraag: moeten we social media verbieden voor kinderen onder de vijftien?’

En?
‘Verbieden is niet heel handig. Je kunt een heel groot hek om een zwembad heen zetten, of je kunt kinderen leren zwemmen. En ik denk dat dat laatste veel zinniger is. Als je ze die mogelijkheden ontneemt, zullen ze er op hun vijftiende ook niet klaar voor zijn. Je stelt het probleem alleen maar uit.

‘Daarbij verbied je ook alle positieve dingen van sociale media. Denk bijvoorbeeld aan kinderen die zich identificeren als LGBTQ+. Je ontneemt hen ook de mogelijkheid een netwerk op te bouwen.’

Veerkracht bij jongeren: Bruggen bouwen tussen wetenschap en samenleving, Symposium. Johanna Hudiggebouw, Achter Sint Pieter 200, Alex Brenninkmeijerzaal, Utrecht, vrijdag 27 juni, 09:30 - 17:00 u