De enorme bak met water op de zevende verdieping van het Sylviusgebouw lijkt op het oog op een aquarium. Maar wie beter kijkt, ziet dat er iets speciaals mee aan de hand is: er zitten aan weerszijden speakers ingebouwd, de bak kan kantelen en er hangen lichtpanelen boven.
Het gaat om de kunstmatige rivier Migradrome: de gloednieuwe aanwinst van Leidse gedragsbiologen die twee jaar geleden werd gebouwd in Nederweert en dit voorjaar naar Leiden is verhuisd. Zij willen onderzoeken wat de effecten van licht en geluid zijn op het migratiegedrag van vissen, zoals vissen die van de zee naar de rivier zwemmen om voedsel te zoeken.
‘Het is slecht gesteld met de biodiversiteit in het water’, vertelt hoogleraar gedragsbiologie Hans Slabbekoorn. Dat kan mede komen door al het geluid dat zich onder water afspeelt, bijvoorbeeld van boten, en het leven van vissen verstoort. ‘Op zee wordt hier al heel lang onderzoek naar gedaan. Sinds 2008 staat in de Europese wet dat je toestemming moet vragen om geluid op zee te maken. Maar voor de rivieren geldt dat niet, terwijl daar ook veel geluid is.’
Bootherrie
Sterker: de gevolgen voor de vissen zijn er waarschijnlijk groter. ‘Op zee reikt bootherrie ook ver, maar dan kunnen vissen alle kanten op zwemmen. In een rivier kan dat niet. Soms horen vissen wel zestig procent van de tijd bootgeluiden. De wetgeving zou dus ook voor rivieren moeten gelden.’
Met de Migradrome is geprobeerd een zo goed mogelijk nagebootste rivier te creëren, vertelt dierverzorgster Chloë Kenney. De bak is zeven meter lang, er past zevenduizend liter water in en het water lijkt zo veel mogelijk op echt rivierwater: ‘We houden dezelfde temperatuur aan, dezelfde pH-waarde en we hebben er dezelfde bacteriën ingestopt.’
Met de lichtpanelen boven en speakers in de bak, kunnen dag en nacht en onderwatergeluiden worden nagebootst. Ook kan de bak kantelen zodat de vissen soms stroomopwaarts moeten zwemmen en kan de sterkte van de stroming worden aangepast.
‘Het verschilt heel erg per plek in de rivier welke geluiden vissen horen’, zegt Slabbekoorn. ‘In een drukke stad heeft een rivier veel meer en andere geluiden: bijvoorbeeld auto’s die over bruggen rijden en veel lichtvervuiling. Een vis die vanuit de polder de stad in komt zwemmen komt als het ware terecht in een kermisattractie.’
Om de juiste geluiden te kunnen afspelen, heeft promovendus Kees te Velde veel onderwateropnames gemaakt. ‘Ik ben naar de Dordogne, de Rijn en de Elbe geweest, waar ik met hydrofoons allerlei geluiden heb opgenomen: boten, waterstroming, kiezels die over de bodem rollen, regen, wind en golfslag.’
Ook houden de onderzoekers rekening met de soorten en aantallen boten die langsvaren, zegt Slabbekoorn. ‘Het zijn veelal dezelfde boten als op zee, zoals container- en vissersschepen.’
Vissen beschermen
Volgens Te Velde zal de Migradrome de komende decennia worden gebruikt voor allerlei onderzoeken met verschillende soorten vissen, die soms in het wild zullen worden gevangen. ‘Dat is nodig als je natuurlijk gedrag wil zien en waarbij de vissen de geluiden al kennen.’
Sommige onderzoeken zullen kort duren, andere juist lang. ‘Geluid kan acuut een stressrespons veroorzaken, maar vissen kunnen ook aan het geluid wennen. We willen dus zowel de acute als langetermijneffecten weten.’ Het eerste onderzoek start binnenkort met stekelbaarzen.
‘Alle vissen hebben oren’, zegt Te Velde. ‘Het doel is om de soort te beschermen. Als wij inschatten dat bepaalde geluiden desastreus kunnen zijn, willen we daarover adviseren. Het is aan de overheid om dan maatregelen te nemen.’ Slabbekoorn ziet al mogelijke oplossingen. ‘Je kunt bijvoorbeeld langzamer gaan varen, of met fluisterboten.’