‘Er is een groot misverstand over wat je met een restrictief migratiebeleid kan bereiken’, vertelt de Britse migratie-expert Clare Fenwick, die vorige week in Leiden promoveerde op de effecten van migratie op de welvaartstaat van Europese landen.

‘Dat is frustrerend. De discussie over migratie wordt, ook in Nederland, gebruikt om politieke winst te behalen. Het doel is bijvoorbeeld: we gaan bepaalde mensen buiten de deur houden. Dat is beleid dat rechtstreeks tegen de Nederlandse rechtstaat ingaat.’

Daarnaast werkt het niet, zegt de onderzoeker. ‘Deze beperkingen hebben weinig invloed op migratie. Als je het mensen moeilijk maakt om legaal naar een land te komen waar goede mogelijkheden voor werk zijn, vinden ze een illegale weg. Restrictief beleid wakkert juist illegale migratie aan.’

Per saldo krijgen landen juist meer problemen. ‘Je hebt geen zicht meer op mensen die het land binnenkomen. Daarnaast levert zwart werk geen belastinginkomsten op. Er is geen sociale zekerheid, waardoor deze groep sneller in moeilijkheden komt, wat ook weer een negatieve invloed heeft op samenleving. De officiële migratiestatistieken zien er dan beter uit, maar dat is cosmetisch: de cijfers vangen niet wat er daadwerkelijk aan de hand is.’

goedkope arbeid

Restrictief beleid kost uiteindelijk meer geld dan het oplevert. ‘Uit recent onderzoek blijkt het de VS jaarlijks twee miljard dollar te kosten dat de overheid het aantal binnenkomende vluchtelingen en asielzoekers heeft gereduceerd. Op de korte termijn kosten vluchtelingen geld. Maar uit verschillende onderzoeken blijkt dat er op de lange termijn meer opbrengsten zijn voor een land.’

Die resultaten worden door veel politici niet gelezen, zegt Fenwick. ‘Restrictief beleid is een manier om stemmen te trekken. Zo negeren politici de echte problemen als een tekort aan huisvesting. Kritiek op migratie is een makkelijke manier om te zeggen: “Het is niet onze schuld dat het misgaat.” Dat is eenvoudiger dan toegeven dat je niet genoeg huizen hebt gebouwd.

Volgens de Nobelprijswinnende Amerikaanse econoom Milton Friedman kun je niet tegelijkertijd een goed functionerende welvaartsstaat en vrije immigratie hebben in een land. ‘Onzin’, reageert Fenwick. ‘Die zaken zijn wel degelijk complementair aan elkaar.’ Nederland zou volgens haar bijvoorbeeld niet zonder migranten kunnen. ‘De economie draait op goedkope arbeid. De nadruk ligt op grootschalige kassenbouw, de bio-industrie en op internationale diensten en logistiek.’

Dat zijn bij uitstek sectoren die grotendeels op migranten draaien. ‘Veel van hen komen uit Midden- en Oost-Europa, maar ook uit andere delen van de wereld. Het zijn banen waarin Nederlanders geen interesse hebben.’

Fenwick richtte haar onderzoek voornamelijk op migratie van EU-burgers tussen lidstaten. ‘De grootste groepen die naar Nederland komen zijn arbeidsmigranten en hun gezin. En veel van die gezinsleden gaan ook aan het werk. Het aandeel asielzoekers is klein.’

Van de 314.000 mensen die in 2024 naar Nederland immigreerden, deed 14 procent een asielaanvraag, stelt de Sociaal Economische Raad. Volgens de Adviesraad Migratie was in de periode 1999-2020 twaalf procent van de instroom asielzoeker.

‘Migranten leveren een bijdrage aan de schatkist en zorgen voor economische groei. Nadelen zijn de verhoogde druk op huisvesting, publieke voorzieningen en de sociale cohesie. De verzorgingsstaat kan de negatieve impact minimaliseren. Uit mijn onderzoek blijkt dat immigratie niet leidt tot afbouw van sociaal beleid. Integendeel: immigratie en een robuust sociaal beleid kunnen naast elkaar bestaan.’

Daarvoor is wel een goed sociaal- en integratiebeleid nodig. ‘Als er bijvoorbeeld sprake van is dat Nederlanders hun baan verliezen door migranten, dan moet er goed omscholingsbeleid zijn. Deze mensen mogen niet achterblijven. Zorg ervoor dat ze kunnen doorstromen naar sectoren zoals de zorg waar een personeelstekort heerst. Het uitkeringssysteem moet erop gericht zijn om mensen naar ander werk te helpen. Je moet ervoor zorgen dat ze niet het gevoel hebben dat ze verdrinken, maar dat ze uitzicht hebben op een nieuwe job.’

sociale cohesie

Maar er ontstaan ook problemen door migratiestromen. Toen Zweden disproportioneel veel vluchtelingen opnam, leidde dat tot toename van criminaliteit. ‘De integratie is niet goed verlopen’, zei de voormalig premier Magdalena Andersson daarover tegen The Guardian. ‘De maatschappij is niet krachtig genoeg geweest, en we hebben de politie te weinig middelen gegeven en de sociale diensten waren ook niet sterk genoeg.’

Fenwick ziet die problemen ook. ‘Er zijn parallelle samenlevingen en dat heeft voor isolatie van verschillende groepen gezorgd. Hoe meer interactie er onderling is, des te vriendelijker en meer ontspannen dat verloopt. Discriminatie, stereotypering en vooringenomenheid worden dan minder. Dat is heel belangrijk voor sociale cohesie.’

In Nederland is de ontwikkeling minder sterk. ‘Maar ook hier kan het integratiebeleid beter. Een inburgeringsexamen halen over Nederlandse cultuur is niet genoeg. Een buddy-systeem zou een goed idee zijn. Koppel migranten aan Nederlanders en laat ze op stap gaan. Gebruik buurthuizen om dingen te organiseren, pot luck dinners bijvoorbeeld. Samen eten is een goede manier om connecties te maken.’

Een deel van de politici zou zulke plannen als naïef omschrijven. Fenwick is het daar niet mee eens. ‘Ik denk dat zij weinig tijd doorbrengen met lokale gemeenschappen. Ik woon in Scheveningen en ben bekend met twee locaties die zich richten op lokale bewoners. Het is niet vergezocht om die bijeenkomsten breder te trekken, er migranten bij te betrekken, en dat proces financieel te stimuleren. Maak gebruik van iets dat al bestaat en steun mensen om meer te doen. Het wij-tegen-zij-gevoel moet verdwijnen. Er is meer sociale cohesie nodig en dat is mogelijk. Hoe meer ongelijkheid er is in de maatschappij, des te meer onrust er ontstaat.’

Clare Fenwick
The Political Economy of Immigration and Welfare State Reform A collection of comparative political and economic essays on human mobility and social protection
Promotie was op 12 november