Ooit heersten de Friezen van het noordwesten van Duitsland tot aan Vlaanderen, sloegen de Zeeuwen de Vikingen van zich af en was Limburg de geboorteplaats van de Nederlandse taal. ‘De Nederlandse geschiedenis is veel meer dan alleen Holland in de Gouden Eeuw’, zegt universitair docent Louis Sicking, samensteller van het boek Elke provincie een eigen Gouden Eeuw.

De laatste jaren is er veel kritiek op de term ‘Gouden Eeuw’. Het klassieke beeld van de zeventiende eeuw met politieke, economische en culturele bloei, maakte plaats voor meer aandacht voor de minder glorieuze kant van de Nederlandse rijkdom, zoals de slavenhandel. ‘Sommige mensen spreken zelfs van de “Grauwe Eeuw”. Terechte kritiek, maar ik wilde die wat verder uitbreiden.’

Want dat ‘Hollandocentrisme’ zijn Sicking en zijn elf collega’s die aan de bundel meewerkten zat. ‘Er wordt soms gedaan alsof alles voor de Gouden Eeuw een soort prehistorie is. Nederland begint pas met de Opstand onder leiding van Willem van Oranje, maar dan sla je zestien eeuwen aan cruciale geschiedenis die daaraan voorafgingen over.’

Nieuwe perspectieven

Daarom besloten de historici, archeologen en taal- en letterkundigen die samen het boek schreven iedere provincie een eigen Gouden Eeuw te geven. ‘In de negentiende eeuw hadden we behoefte aan een nationale geschiedenis, maar we zijn nu verdorie twee eeuwen verder en die geschiedenis is nog steeds hetzelfde. Dus ik dacht: als je nou voor elke provincie een bloeiperiode aanwijst die van bovenregionaal belang was, krijg je heel nieuwe perspectieven.’

Zo duurde de Friese Gouden Eeuw van 650 tot 734, toen de macht van koninkrijk Frisia van Vlaanderen in het zuidwesten tot het noordoosten van Duitsland reikte. Han Nijdam beschrijft hoe de Friezen de hele kuststreek bestierden en nieuwe handelsroutes ontwikkelden in het Noordzeegebied, ook wel bekend als de Friese Zee. De Friezen verdienden hun geld met de export van Friese wol en textiel, maar ook met de export van ivoor, metaal, wapens en slaven. Slavernij was toen nog heel gewoon.

Sicking: ‘Ik zie de Gouden Eeuw als een medaille met twee kanten: bloei voor de een, kan ongunstig zijn voor de ander. We hebben een aantal hoofdstukken zelfs juist vanuit die negatieve kant geschreven.’

Slavernij

Want terwijl de Friezen mensen tot slaaf maakten, werden Zeeuwen in de negende eeuw juist tijdens de plundertochten van de Vikingen als slaaf verhandeld. ‘Niemand zal daar met plezier op de Vikingen hebben staan wachten’, zegt Sicking. ‘Het is niet vreemd dat Zeeland slachtoffer werd: een delta vaar je makkelijk binnenkomt. Ze waren niet alleen slachtoffer, maar bouwden ook forten om zich tegen de Vikingen te verdedigen. We denken dat de Vikingen die van ze hebben afgekeken, want de ringwalburgen, zoals de forten heten, staan ook in Denemarken.’

‘Gouden Eeuw’ is een kneedbaar begrip: culturele bloei kan ook sterk van belang zijn. ‘Limburg is midden in de twaalfde eeuw de kraamkamer van de Nederlandse literatuur om de simpele reden dat het eerste literaire Nederlandse werk daar op schrift is gesteld.’

De vele kloosters waar monniken druk bezig waren met het schrijven van teksten en de adel die steeds meer behoefte kreeg om te lezen in eigen taal, speelden daarbij een belangrijke rol. ‘In de tijd van Karel de Grote (768-814) toen Europa met veel bloedvergieten werd verenigd, was de driehoek Aken-Luik-Maastricht het centrum van de Europese macht. Karel liet daar een paleisschool bouwen, waardoor het onderwijs in de negende eeuw daar al op een hoog niveau stond. We hadden net zo goed die eeuw als de Gouden Eeuw van Limburg kunnen kiezen.’

Randstad-denken

De auteurs willen geen alternatieve nationale geschiedenis bieden. ‘Het gaat erom dat er veel meer perspectieven op de nationale geschiedenis mogelijk zijn. Veel ontwikkelingen waarvan gedacht wordt dat ze zijn begonnen in Holland, hebben een voorgeschiedenis in andere provincies. Zonder de impuls van de zeevaart in Kampen op de Zuiderzee, de Gouden Eeuw van Flevoland, kun je de opkomst van de zeevaart in Amsterdam niet begrijpen.

‘Door de nationale geschiedenis te laten starten met de Nederlandse Opstand, vergeet je dat Gelderland er al een halve eeuw strijd op had zitten. Dus “De Opstand” kan net zo goed “De Tweede Opstand” heten. Gelderse historici roepen dat natuurlijk al jaren.

‘We moeten af van dat eeuwige Randstad-denken. De andere regio’s mogen wel wat meer aandacht krijgen. Na twee eeuwen lang te hebben geluisterd naar hetzelfde riedeltje, mag de nationale geschiedenis wel eens worden opgeschud.’

Louis Sicking (red.), Elke provincie een eigen Gouden Eeuw. De bloeiperiodes van Nederland, 7de-21ste eeuw. Prometheus, €25