Op het Amerikaanse social media-platform Gab staat een foto waarop twee kinderen de Hitlergroet brengen. Hun gezichten zijn afgedekt met zonnebril-smileys. Volgens de persoon die de foto plaatste, zijn ze neonazi-folders in elkaar aan het knutselen. De post krijgt veel likes van zogeheten ‘gabbers’, leden van het platform. ‘It’s so cute it hurts, looks like you are raising them Reich’, reageert een van hen. Elders op Gab staan berichten met teksten als ‘#Hitler was Right. The #Holohoax is a lie. #COVID is a lie. #Israel did 9/11. #LGBTQ are #Pedophiles. Always Name The #Jew & Defend The White Race!’ Leden maken er niet alleen links belachelijk in memes, maar roepen ook op om Joden en zwarten aan te vallen.

Het blijft niet bij woorden. De oproepen tot geweld hebben hun weerslag in de offline realiteit. In 2018 stormde Robert Bowers een synagoge in Pittsburgh binnen en schoot elf mensen dood. Bowers postte op Gab dat Joden een bedreiging waren voor de witte gemeenschap en dat hij niet werkloos wilde toezien hoe ‘zijn mensen werden afgeslacht’. ‘I’m going in’, kondigde hij aan.

‘Hij was onderdeel van een van de gemeenschappen op Gab die ik analyseer’, vertelt de Canadese onderzoeker Jonathan Collins. ‘Bowers deelde op Gab zijn antisemitische ideeën. Leden stoken elkaar online op en dat kan tot offline geweld leiden. Op veel van de alt-techplatformen zie je dat de steun van deze gemeenschappen personen verder richting extremisme duwt.’

Misinformatie

Met alt-tech worden alternatieven bedoeld voor geijkte socialmediakanalen zoals bijvoorbeeld Facebook. Een heel bekende is Truth Social, het platform van Trump. Collins, die vorige week in Leiden en Praag promoveerde op zijn onderzoek, nam Gab onder de loep. Het platform is vooral populair in landen als de VS, Canada en het Verenigd Koninkrijk, en trekt maandelijks zo’n vijf miljoen unieke bezoekers. De site is ook zonder een account grotendeels toegankelijk.

In veel Europese landen, waaronder onlangs Tsjechië, is de site vanwege het verspreiden van misinformatie verboden. In het VK heeft Gab de site zelf onbereikbaar gemaakt vanwege nieuwe strenge wetgeving waaraan het bedrijf niet kan of wil voldoen. In Nederland is het platform weliswaar nog toegankelijk, maar lijkt het een marginale rol te spelen.

‘Gab is in 2016 opgericht door Andrew Torba. In die tijd begonnen netwerken als Twitter en Facebook steeds meer hun content te modereren, een heel andere situatie dan waar we nu in verkeren. Het ging dan vooral om de activiteiten van IS en later van extreemrechts.’

Meer kills

Figuren als Anders Breivik, die in 2011 in Noorwegen 77 mensen vermoordde, dienen als inspiratiebron op de platformen. ‘Net als Brendon Tarrant, die in 2019 in Nieuw-Zeeland 51 mensen doodde. Tarrant postte op de site 4chan waar hij bijvoorbeeld zijn manifest deelde. Zij worden online gezien als heiligen.’

Er is ook sprake van zogeheten gamificatie, legt Collins uit. ‘Hoe meer kills, des te beter het is. Zo verhoog je namelijk je score. Als je niet genoeg punten haalt, ben je een loser. Deze dynamiek wakkert aanslagen aan.’

Torba, een heel christelijke en zeer nationalistische tech-ondernemer, besloot vanwege die beperkende maatregelen op mainstream social media een platform op te richten zónder moderatie, legt Collins uit. ‘De gemeenschap op Gab is gericht op extreemrechtse inhoud. Torba is zelf heel helder in zijn boodschap. In Amerika is de vermenging van het christendom en extreemrechts evident. De nadruk op traditionele christelijke waarden en normen is een soort camouflage voor het verspreiden van haat.’

De zogenoemde Gabbers verbinden allerlei samenzweringstheorieën en reële problematiek aan elkaar tot een grote brei van haat. ‘Het is een gemeenschap die samen een wereldbeeld schept.’ Tijdens zijn onderzoek kwam Collins veel heftige dingen tegen. ‘Ik ben zelf Joods en heel veel content op Gab is zeer antisemitisch. Als ik op het platform zit, meet ik me letterlijk een onderzoekers-
identiteit aan. Ik draag bijvoorbeeld een speciale blazer of zet een hoed op. Het is als werkkleding die ik uit- of afdoe als ik stop. Als ik dat niet doe, dreig ik echt gek te worden van de haat die ik te zien krijg.’

Collins wilde vooral verder kijken dan alleen de haatzaaiende teksten. ‘Dat is maar een deel van de content. Ik wilde dieper graven. Hoe maken gebruikers connectie met elkaar en vormen ze een gemeenschap? Heel veel posts, groepen en draadjes hebben namelijk niets met haat te maken. Leden delen foto’s van puppy’s, wisselen tuiniertips uit en vertellen over hun hobby’s. Er is bijvoorbeeld een enorme retro-auto-groep actief.’

Grenzen vervagen

Collins deed specifiek onderzoek naar de groep ‘introduce yourself’. ‘Dat is een van de meest populaire groepen. Daar laat echt het beeld zien dat Gab een familie is. In berichten ligt de nadruk op positiviteit. Het is leuk en fijn om je bij onze gemeenschap te voegen. Nieuwe leden zijn blij dat ze niet langer geremd worden door moderatie maar ook omdat ze gelijkgestemden treffen. Ze hebben een nieuwe plek waar ze zich echt thuis kunnen voelen. Dat maakt ze vervolgens vatbaarder voor haat en complottheorieën.’

Zo kan een parallelle maatschappij ontstaan. ‘Je ziet de nodige vervaging van de grenzen: personen die niet meer in staat zijn om het verschil te zien tussen wat er in de echte wereld gebeurt en wat er alleen online plaatsvindt.’

Een andere impuls voor de opkomst van alt-tech was corona. ‘Op deze platforms vind je veel antivaxx-ideologie. Mensen zochten naar erkenning voor het weigeren van de vaccins. De stellingname tegen het coronavaccin kostte hen vriendschappen en connecties, die zochten ze dan online. Het is haast een soort resocialisering. Je verwijdert je offline connecties, gaat weg van de plek waar je niet kunt zeggen wat je wil, en vertrekt naar Gab waar je wél kunt zijn wie je bent.’

Smoezelige hoekjes

Het is twijfelachtig of Gab die rol kan blijven behouden, nu andere platforms steeds minder modereren. ‘In het VK zag je bepalende rechtse influencers op Gab. Tommy Robinson, een van de mannen achter het grote extreemrechtse protest onlangs in Londen, was er bijvoorbeeld actief. Maar hij is nu weer terug op X, want daar is hij ook welkom. Het soort content dat je alleen op alt-tech vond, verschijnt nu ook weer op mainstream social media. X en Facebook hebben nauwelijks nog moderatie, dus alt-tech en mainstream komen steeds meer samen. Het bereik van de mainstream social media is natuurlijk veel groter, dus ook aantrekkelijker voor extreemrechtse influencers en organisatoren.’

Collins vindt het moeilijk om te bepalen of platforms als Gab moeten worden verboden. ‘Het is gevaarlijk om het spel Whac-A-Mole te gaan spelen: elke keer als je een mol een mep geeft, duikt er uit een ander gat weer een andere op. Platforms blokkeren verschaft je ook een minder goed beeld op wat er speelt. Je duwt gebruikers naar nog smoezeliger hoekjes van het web, verschuift extremisme naar versleutelde platforms als Telegram. Het is ondoenlijk om dat allemaal in de gaten te houden. Dat is nadelig voor onderzoekers, maar ook voor politie en beleidsmakers.’

Jonathan Collins
A Wolf in Sheep’s Clothing: A Mixed-Methods Analysis of the Far-Right Alt-Tech Social Media Movement
Promotie was 30 september