Wetenschap
De universitaire stemwijzer
Wat beloven de partijen over wetenschappelijk onderzoek en hoger onderwijs? Mare spitte de programma’s door.
donderdag 23 februari 2017

Zorg, veiligheid, integratie, Europa: verkiezingen gaan over heel veel verschillende onderwerpen. Wetenschap en hoger onderwijs krijgen dit jaar minder aandacht. In de Stemwijzer, de belangrijkste kieshulp van Nederland, kon er slechts één vraagje vanaf, over het leenstelsel.

Ook in de partijprogramma’s zijn universitaire kwesties vaak slechts een paragraafje waard, zo bleek bij het doorspitten van de programma’s van de politieke partijen die nu in de Tweede Kamer vertegenwoordigd zijn. De SGP maakt meer woorden vuil aan mestbeleid dan aan wetenschap, de Partij voor de Dieren benadrukt vooral dat er een eind moet komen aan dierproeven. De politiek – met uitzondering van de traditionele onderwijspartij D66 – vindt andere zaken belangrijker.

Dat betekent niet dat de universiteiten worden vergeten. Vrijwel alle partijen schuiven meer geld naar onderwijs en wetenschap.

Alleen nieuwkomer Voor Nederland bezuinigt miljarden, al gaat er wel een half miljard extra naar de uitvoering van de wetenschapsagenda. De linkse partijen zien liever onafhankelijke en fundamentele wetenschap, de VVD en Denk benadrukken juist samenwerking met het bedrijfsleven.

Het grootste splijtpunt op dit dossier is het leenstelsel: behouden, of de basisbeurs terug? De partijen die voor waren (VVD, D66, GroenLinks en PvdA) zijn dat nog steeds, maar hebben geen meerderheid in de peilingen. De grootste partij die tegen was, is de PVV, maar hun programma legt, ehm, weinig nadruk op onderwijs. Bovendien zeggen de meeste andere partijen niet met Wilders te willen regeren.

Hoop niet te hard op de terugkeer van de stufi, kortom.

Voor degenen die het politieke jargon – ‘generiek taakstellende ombuiging’ (?) – niet geheel beheersen: geen nood. Onderaan staat een verklarende woordenlijst.

Klik hieronder om 'm als plaatje te zien:

 

VVD: Nuttig onderzoek

 .

Hoger Onderwijs: Elke opleiding moet perspectief geven op een baan. Onderwijsinstellingen moeten zich concentreren op waar ze goed in zijn, de zogeheten kwaliteitsafspraken. Studenten krijgen de mogelijkheid om zich voor slechts een deel van de vakken in te schrijven. Hierdoor wordt het makkelijker om naast een opleiding een eigen bedrijf op te starten of een bestuursfunctie te doen. 100 Miljoen erbij voor de lerarenbeurzen.

Onderzoek: ‘Resultaten en maatschappelijke impact, waar de bètawetenschappen doorgaans een goed voorbeeld van zijn, willen we nadrukkelijker meenemen bij de verdeling van middelen.’ Daarnaast moet de samenwerking tussen wetenschap en bedrijfsleven verder gestimuleerd worden. De VVD wil onderzoek langduriger financieren, zodat een wetenschapper vervolgens meer tijd over heeft voor onderwijs en onderzoek.

Leenstelsel: ‘Geld dat vrijkomt uit het studievoorschot, investeren we in het hoger onderwijs. Om te zorgen dat deze investeringen daadwerkelijk effect hebben, willen we dit verbinden aan die kwaliteitsafspraken.’ Studenten-OV blijft behouden.

 .

PVV: Geen geld naar innovatie

 .

Hoger Onderwijs: Islamitische scholen moeten dicht, dus vermoedelijk ook de islamitische hogescholen.

Onderzoek: ‘Geen geld meer naar ontwikkelingshulp, windmolens, kunst, innovatie, omroep enz.’ Dat moet samen tien miljard opleveren, staat ietsje verderop. Op zich geeft Nederland nu meer dan dat bedrag uit aan die zaken. Het zou dus kunnen dat sommig onderzoek gespaard blijft, als ’t maar niet te innovatief is.

Leenstelsel: In het verleden sprak Wilders zich positief uit over studiefinanciering: ‘Iedereen moet kunnen studeren, ook de kinderen van Henk en Ingrid.’ Zijn fractie stemde in met een leenstelsel voor de masterfase, maar niet bij bachelorstudenten.

 .

PvdA: Desnoods vrouwenquotum

 .

Hoger Onderwijs: Opkomst van het Engels mag geen afbraak doen aan kwaliteit van het Nederlands. Instellingscollegegeld lager, doorstromende hbo’ers studeren tegen het wettelijk collegegeld.

Onderzoek: Publicatiedruk verlagen. Als het aantal vrouwelijke hoogleraren niet snel toeneemt, wordt een quotumregeling van 30 procent ingevoerd. Zowel overheid als bedrijfsleven moeten meer in onderzoek investeren, PvdA trekt 200 miljoen extra uit.

Leenstelsel: Blijft bestaan. De effecten van het studievoorschot monitoren en zo nodig bijstellen.

 .

SP: Meer medezeggenschap

 .

Hoger onderwijs: De medezeggenschap moet falende bestuurders kunnen wegsturen. Stoppen met selectie aan de poort. Bezuiniging van 300 miljoen op hoger onderwijs om de ‘overheadkosten’ te verlagen.

Onderzoek: Meer vaste aanstellingen voor onderzoekers. Meer medezeggenschap over het onderwijs- en wetenschapsbeleid. Meer fundamenteel onderzoek (200 miljoen) via de ‘eerste geldstroom’. Er komt een onderzoeksfonds waarin bedrijven opdrachten kunnen aanbieden, zonder dat er een directe band is tussen het bedrijf en de onderzoeker.

Leenstelsel: Een basisbeurs voor elke student.

 .

D66: 400 Miljoen erbij

 .

Hoger Onderwijs: Collegegeld voor tweede studie blijft even hoog als voor de eerste; collegegeld voor laatbloeiers wordt begrensd. Ontplooiing in bijvoorbeeld bestuur moet mogelijk blijven. Meer rechten en plichten voor opleidingscommissies en faculteitsraden.

Onderzoek: Promovendi zijn werknemers, geen beursstudenten. ‘Voor gepromoveerde, talentvolle onderzoekers moet er een duidelijk pad zijn voor een academische carrière’; minder tijdelijke contracten dus. 400 Miljoen euro erbij voor onderzoek, waarvan driekwart op de eerste geldstroom. Administratieve lasten voor aanvragen onderzoeks-subsidie omlaag.

Leenstelsel: Als blijkt dat het sociaal leenstelsel nadelige effecten op de toegankelijkheid heeft: corrigeren.

 .

CDA: Minder bureaucratie

 .

Hoger Onderwijs: ‘Investeren in de onderwijsgevende kwaliteiten van docenten. Ook worden onderwijsgevende kwaliteiten voortaan meegewogen bij het verlengen van een aanstelling, salariëring en promotiekansen.’

Onderzoek: ‘Ontdoen van onnodige bureaucratische ballast van subsidieaanvragen, verantwoordingen, rapportages en visitaties.’ 200 Miljoen erbij voor onderzoek.

Leenstelsel: Terugdraaien, en de OV-studentenkaart blijft bestaan. Wel wordt de terugbetalingsregeling voor de studieschuld die overblijft minder soepel, en de rente iets hoger.

 .

 .

GroenLinks: Weg met het bsa

 .

Hoger Onderwijs: Universiteits- en hogeschoolraden krijgen een sterke positie en meer invloed op de koers van hun instelling, zowel onderwijs als onderzoek. Selectie aan de poort alleen bij uitzonderlijke opleidingen, zoals het conservatorium of bepaalde geneeskundestudies. Het bindend studieadvies en de harde knip tussen bachelor en master worden afgeschaft. 200 miljoen erbij.

Onderzoek: 100 Miljoen weg bij NWO, gaat naar de eerste geldstroom om bureaucratie te voorkomen. Publicatiedruk moet omlaag.

Leenstelsel: Blijft, maar de aanvullende beurs voor studenten uit kansarme gezinnen wordt verhoogd, en voor een ruimere groep beschikbaar gesteld.

 .

ChristenUnie: Studieschuld afbetalen met dienstplicht

 .

Hoger Onderwijs: ‘Minder nadruk op rendement, meer ruimte voor ontplooiing en brede vorming.’ Vergroting capaciteit exacte studies. Minder massacolleges, meer verweving van onderwijs en onderzoek.

Onderzoek: Meer geld, meer eerste geldstroom, meer kansen in de tweede geldstroom. Aanleggen van een ‘infrastructuur’ waarmee internationale toponderzoekers aangetrokken kunnen worden. ‘Generiek taakstellende ombuiging’ van 300 miljoen op ‘subsidies door OCW’.

Leenstelsel: De basisbeurs komt terug, en al dat studentengeld dat naar het onderwijs ging, blijft bij het onderwijs. Als je ouders weigeren mee te betalen of gewoon onvindbaar zijn, krijg je geen extra stufi. De OV-kaart blijft behouden, maar alleen voor de nominale studieduur. Je kan je studieschuld ook afbetalen door maatschappelijke dienstplicht te vervullen. De rente op studieschuld gaat omhoog.

 .

SGP: Meer geld naar onderzoek bij geesteswetenschappen

 .

Hoger Onderwijs: Het collegegeld voor de tweede studie wordt beperkt. De overheid moet ervoor zorgen dat een bachelordiploma serieuzer wordt genomen. Voor mensen ‘met de juiste academische houding’ komen er meer tweejarige masters, daar trekt de partij 200 miljoen voor uit. Het krijgen van een lerarenbeurs moet makkelijker worden. Voor lesgeven op havo en vwo moet op termijn een universitaire opleiding een vereiste worden. Nederlands is verplicht, de onderwijsinspectie moet daarop toezien.

Onderzoek: Meer geld voor fundamenteel onderzoek, met name de geesteswetenschappen. Maar: ‘de inzet van hoogleraren en lectoren bij onderwijstaken wordt betrokken bij het beoordelen van onderzoeksvoorstellen door NWO.’

Leenstelsel: Uitbreiden aanvullende beurs om ook middeninkomens te ondersteunen.

 .

 .

Hoger Onderwijs: Geen leeftijdsgrens in ‘volwassenenonderwijs’, onderwijs aan ouderen moet een basisrecht worden. De instructietaal in het Hoger Onderwijs is Nederlands.

Onderzoek: ‘Inkoopkracht van de overheid aanwenden om duurzame innovatie te versnellen.’ De woorden ‘onderzoek’ en ‘wetenschap’ komen verder niet in een universitaire context voor.

Leenstelsel: Tegen. De toegankelijkheid van het hoger onderwijs moet gewaarborgd blijven.

 .

Partij voor de Dieren: Stoppen met dierproeven

 .

Hoger onderwijs: Medezeggenschapsraden krijgen meer macht, en gaan bestuurders kiezen. Het gebruik van dieren in het onderwijs (snijpractica) moet stoppen.

Onderzoek: Strengere controle op onafhankelijkheid bij bijzondere leerstoelen, vermelden nevenfuncties voor alle onderzoekers verplicht. Meer geld naar fundamenteel onderzoek, zowel op eerste als tweede geldstroom. Experimenten op dieren moeten stoppen.

Leenstelsel: Basisbeurs komt terug. Het collegegeld wordt voor alle studenten hetzelfde, ongeacht leeftijd of eerder gehaalde diploma’s.

 .

Denk: Stageplekken verzekeren

 .

Hoger onderwijs: De overheid moet ingrijpen als studenten buiten hun schuld geen stageplek kunnen vinden. Tweede master voor wettelijk collegegeld, betalen per vak wordt mogelijk. Meer opleidingsplekken voor islamitisch geestelijken en imams.

Onderzoek: ‘proactief vergaren van investeringen in onderzoek en ontwikkeling, een meer gezamenlijke benadering van Nederlandse universiteiten en aantrekkelijke vormen van publiek-private samenwerking.’ Er komt een internationaal onderzoek naar ‘de Armeense kwestie.’

Leenstelsel: Verdwijnt, en maakt plaats voor een inkomensafhankelijke basisbeurs.

 .

 .

Voor Nederland: Pretstudies afschaffen

 .

Hoger onderwijs: Structureel 1,7 miljard euro bezuinigen. ‘Selecteer aan de poort, verhoog de kwaliteit en de aansluiting op de arbeidsmarkt. We schrappen financiering van pretstudies.’ Managementgelden naar onderwijs.

Onderzoek: 500 miljoen erbij voor de uitvoering van de Wetenschapsagenda; ‘generiek taakstellende ombuiging’ van hetzelfde bedrag voor subsidies van OCW.

Leenstelsel: In het CPB-rapport staat dat VNL nog eens 400 miljoen wil bezuinigen op studiefinanciering. De daadwerkelijke bezuiniging vindt echter plaats op een aantal koepelraden en projectgroepen, ‘vet wegsnijden’, zoals VNL het noemt. Vanaf 2021 vervangt de partij de Studentenkaart door een trajectkaart.

 .

Verklarende woordenlijst

Collegegeld: voor dit studiejaar is het wettelijk collegegeld € 1.984. Als je al een diploma hebt, aan een particuliere instelling studeert, of een niet-EU-nationaliteit hebt, betaal je het instellingscollegegeld. Voor de duurste Leidse opleiding, de master geneeskunde, is dat dit jaar €21.800. Die master duurt drie jaar, trouwens.

‘Generiek taakstellende ombuiging’: ‘Ombuiging’ is een bezuiniging of lastenverzwaring, en ‘generiek taakstellend’ betekent dat het ministerie zelf mag uitzoeken hoe ze dat geld bij elkaar krijgen.

Geldstromen: Universiteiten die geld aan hun onderzoekers geven, vormen de eerste geldstroom van de wetenschap. Ander geld komt subsidieverdelers, zoals de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO): de tweede geldstroom. Dat geld wordt iets transparanter verdeeld. Het heeft als nadeel dat een aanvraag veel moeite kost, zonder garantie op succes. Er bestaan ook een derde geldstroom (het bedrijfsleven), en de vooralsnog zo goed als verwaarloosbare vierde (crowdfunding), maar dat geld wordt niet uitgegeven door de politiek.

Leenstelsel: is hetzelfde als studievoorschot of schuldenstelsel: de woordkeuze verraadt de achtergrond van de spreker. In plaats van een studiebeurs (stufi) die ze mochten houden als ze op tijd afstudeerden, kunnen studenten nu geld lenen. Studenten met minder vermogende ouders krijgen een aanvullende beurs, van maximaal € 387, 92

Lerarenbeurs: Geld voor docenten die een bachelor, master of PhD willen doen.

Publicatiedruk: Veel wetenschappers klagen dat ze veel artikelen moeten publiceren, en dat kwantiteit voor kwaliteit gaat (hier, bijvoorbeeld). Het probleem hier is dat dit geen Nederlands probleem is. De politiek kan best zeggen dat universiteiten minder op de publicaties moeten letten. Wat de universiteiten zelf al afspraken in 2014, trouwens. 
Maar wat als de wetenschappers op postdoc willen in de VS, of als hun beursaanvraag naar hun collega uit Cambridge gaat voor peer review? Dan tellen de publicaties weer wél, en de zorgen van een splinterpartijtje uit Nederland niet. Verwacht hier geen oplossing uit Den Haag.

Door Bart Braun