Ze lijken niet meteen voor elkaar gemaakt: Instagram en feminisme. Het immer positieve platform met strenge schoonheidsidealen en grote nadruk op individualisme lijkt meer van blije boodschappen te houden dan van idealistische ideeën.
Desondanks zijn er behoorlijk wat feministen actief op Instagram. In hoeverre dwingen dat medium en de online mores inhoudelijke compromissen af? Gaat het om een beetje girl power of lukt het ook om likes te scoren met fundamentele principes?
‘Veel mensen voelen dat ze op Instagram alleen een bepaald soort feminisme kunnen uitdragen’, vertelt socioloog John Boy, universitair docent bij culturele antropologie. Hij interviewde een groep jonge feministen over hun doen en laten op het platform.
Gevoelige onderwerpen
Samen met co-auteurs Laura Savolainen en Justus Uitermark (‘Noem hen ook, ik vind het vreemd om als mannelijke co-auteur hier als het enige over aan het woord te zijn’) vroeg Boy zich af hoe jonge feministen hun foto’s aanpassen om populair te worden en hoe de normen van het platform het zichtbare feminisme vormgeven.
Het is een soms moeilijke worsteling, blijkt uit het onderzoek dat onlangs werd gepubliceerd in New Media & Society.
De wetenschappers gingen op zoek naar mensen die zichzelf publiekelijk identificeren als feminist. Dat leverde een gevarieerde groep op van schrijvers, studenten, influencers en vloggers met volgersaantallen tussen de 300 en 70.000. Sommigen zijn actief bezig in feministische organisaties, terwijl anderen vooral online hun boodschap uitdragen.
Filteren
De issues die deze groep belangrijk vindt, zijn divers. Maar dat is niet altijd terug te zien in de Insta-posts, zegt Boy. ‘Het is makkelijk om een algemene maar weinigzeggende boodschap te delen op Instagram, maar we merkten dat mensen het een stuk moeilijker vonden om berichten te delen over gevoeligere onderwerpen, zoals racisme of klasse, onderwerpen die de mensen in onze groep ook onder hun feminisme scharen.’
Die serieuzere of confronterende onderwerpen worden al snel achtergehouden, want die leveren weinig volgers en dus ook geen aandacht op. Voeg daar aan toe dat veel van de deelnemers aan het onderzoek voor hun inkomen afhankelijk zijn van Instagram als portfolio en je krijgt een groep die geen risico wil lopen om als te radicaal gezien te worden.
Filteren, noemen Boy en zijn collega’s dit proces: het aanpassen van onderwerpen om meer aan de sociale mores van het platform te voldoen.
Boy geeft een voorbeeld: Sara, een Nederlands plus-size model dat naar New York verhuisde voor haar carrière. Om zich te kunnen onderscheiden profileert Sara zich op Instagram expliciet als feminist. Ze deelt hashtags en berichten over body positivity, de acceptatie van lichamen die afwijken van het stereotype fotomodel.
Haar aanpak heeft succes. Opdrachtgevers waarderen Sara’s imago als politiek geëngageerd en uitgesproken model. Het levert werk op waar ze blij mee is en ze krijgt volgers die haar mening over body positivity delen.
Verzwijgen
Maar tegelijkertijd verzwijgt Sara feministische issues die potentiële werkgevers minder leuk vinden. En dat stoort haar. Maar desondanks gaat ze door, want een beetje aandacht is nog steeds beter dan helemaal geen aandacht.
Het filteren gebeurt niet altijd bewust, zegt Boy. ‘Mijn collega’s hebben veel interviews afgenomen, en als ik de transcripten doornam kwamen er erg opvallende dingen uit. Veel van de geïnterviewden zeiden eerst dat het ze niet uitmaakt hoe andere mensen ze zien, en twee zinnen later zeggen ze: “Ja, maar dat kun je echt niet doen op Instagram!” Dat betekent niet dat de mensen die we spraken weinig van feminisme wisten. Integendeel zelfs, we merkten dat bijna iedereen hun opvattingen uitgebreid kon bespreken en onderbouwen.’
Niet iedereen filtert foto’s door gevoelige dingen weg te laten. Sommige feministen proberen de geldende normen op het platform te gebruiken om meer aandacht voor feminisme te krijgen. Een van hen is Ida, een zelfverklaard twerker/activist. Hoewel ze kritiek kreeg voor haar sexueel getinte foto’s, is ze haar vrouwelijkheid nog meer gaan gebruiken om aandacht te krijgen.
Zoveel mogelijk reacties
Net zoals Cardi B. (‘WAP’) of Merol (‘Houd je bek en bef me’) zet ze haar sexappeal in om likes te scoren. Op subversieve wijze gebruikt Ida Instagrams algoritme dat seksueel getinte content omhoog stuwt om haar seks-positieve feminisme onder de aandacht te brengen bij mensen die het anders misschien niet waren tegengekomen. Ze probeert met haar foto’s zoveel mogelijk reacties uit te lokken, positief én negatief.
Kritiek ziet ze als een teken dat ze grenzen aan het verleggen is. Of zoals ze het zelf samenvat: ‘Ik lok ze met mijn kont, grijp ze vast, en zet dan mijn feminisme voor hun neus’. Ida’s aanpak heeft, getuige het aantal likes dat ze krijgt, succes.
Niet iedereen is zo expliciet. Een paar van de feministen die Boy en zijn mede-auteurs spraken proberen op wat zachtere manieren de norm te veranderen. Zo probeert Erika bewust meer foto’s te maken waar ze zelf niet het middelpunt van is en daarmee het egocentrisme van social media uit te dagen.
Bewust lelijk
Nika gaat nog een stap verder met dit idee door bewust lelijke foto’s te maken in de een directe poging om Instagrams drang naar schoonheid te ondermijnen. Toch blijven de normen van het platform sterk. Zo zegt ze in het interview dat ze haar best moet doen om haar eigen foto’s leuk te vinden, juist omdat ze zo afwijken van de hoge eisen die normaal gelden.
Boy: ‘Hoe maak je tegenwoordig een politiek punt? Met sociale media. Je kan Instagram vermijden, maar dat maakt het een stuk moeilijker om je standpunten uit te dragen. Aan de andere kant kun je wel meedoen, maar dat betekent dat je je aan moet passen. Het is een tweesnijdend zwaard: je moet constant de balans bewaren tussen succesvol zijn en authentiek blijven.’