Voortdurend klonk het nijdige gezoem van kleine propellers boven het slagveld. De militaire coalitie geleid door de Amerikanen die in 2016 in de Irakese stad Mosul vocht, werd gek van de drones die IS inzette. Zogeheten quadcopters van een paar duizend euro, bedoeld voor commercieel gebruik, waren door de terroristen voorzien van een wapen dat granaten van 40 mm kaliber kon afschieten.

‘Ons offensief viel er haast door stil’, vertelde de Amerikaanse generaal Raymond Thomas aan de site defensenews.com. ‘Soms hingen er wel twaalf van die killer bees boven ons.’

‘Dit type drones is heel moeilijk aan te pakken, ook al beheers je het luchtruim’, vertelt Emil Archambault, van de University of Ottawa en gastonderzoeker bij het Institute of Security and Global Affairs (ISGA). ‘Ze vliegen laag boven de grond en zijn lastig neer te schieten.’ Samen met Yannick Veilleux-Lepage, universitair docent bij ISGA, onderzocht hij hoe vijf radicale organisaties, waaronder IS, drones gebruiken. Op 15 november presenteren ze hun rapport tijdens een webinar van het International Centre for Counter-Terrorism in Den Haag.

Kat-en-muisspel

Het was dan ook moeilijk om wat aan de dreiging te doen, legt Archambault uit. ‘Je kunt proberen ze met handwapens neer te schieten. Als het er veel zijn, is dat echt lastig. Een andere manier is het signaal verstoren, waardoor de piloot op afstand geen controle meer heeft.’ Ook probeerden de special forces die piloten op te sporen en uit te schakelen. ‘Dat werd een kat-en-muisspel. In een stad als Mosul kun je je heel goed verstoppen. Het heeft in ieder geval heel veel inzet van manschappen en materiaal gekost om de drones te bestrijden.’

Extra complicatie waren de tegelijkertijd rondvliegende drones van de Koerden, die met de Amerikanen samenwerkten. ‘Het werd lastig om vast te stellen van wie nou welke drone was, en wanneer was het dus gevaarlijk en wanneer niet. Met al die rondvliegende apparaten was het moeilijk om te begrijpen wat er aan de hand was op het slagveld.’

In het onderzoek komen naast IS ook Hezbollah, Hamas, de Koerdische Arbeiderspartij PKK en de Houthi’s in Jemen aan bod. ‘Er zijn wel meer groepen die wel eens een drone hebben gebruikt, maar het gaat ons om meer dan incidentele inzet. Deze bewegingen hebben, of hadden in het geval van IS, een centraal programma en innoveren ook steeds.’

Handig om tanks te spotten

Hezbollah, Hamas en de Houthi’s krijgen allemaal steun van Iran. IS staat helemaal alleen, vertelt Archambault. ‘Die hebben hun programma helemaal zelf opgebouwd, met een school voor piloten en werkplaatsen waar commerciële drones werden gemodificeerd tot wapens.’

De verscheidenheid is enorm, ontdekte Archambault. ‘Je hebt allerlei types, van geavanceerde drones met stealth technologie tot huis-tuin-en-keukenapparaten met een actieradius van een paar kilometer. Die zijn handig om tanks en artillerie te spotten. De Oekraïners weten ze heel effectief in te zetten tegen de Russen, dat is duidelijk.’

Ideaal is dat kopers niet per se de wapenmarkt op hoeven. ‘IS gebruikte alleen commerciële drones, een paar clicks op Amazon en je hebt er een. Een hobbydrone is geen wapen, dus de overheid kan niets tegen de verkoop doen.’

De Houthi’s kopen losse legale onderdelen en zetten die zelf in elkaar. De PKK gebruikt de Chinese X-UAV Talon, voor iets meer dan honderd dollar verkrijgbaar via AliExpress. Deze drone haalt maximaal honderd kilometer per uur en heeft een actieradius van veertig kilometer. In het rapport staat dat handige technici de prestaties Talon nog flink kunnen verbeteren. ‘Dit soort drones zijn vaak ook gemaakt om iets te vervoeren, bijvoorbeeld een pakketje van een postorderbedrijf, maar dat kan ook een bom zijn natuurlijk.’

Veel expertise is niet nodig om ermee te vliegen. ‘Na een half uurtje kun je er redelijk mee overweg. Maar er zijn ook types die je kunt programmeren, dan heb je ook geen bestuurder meer nodig. Dat worden er naar verwachting steeds meer.’

Aanval op olieveld

De Houthi’s hebben een aantal zeer succesvolle drone-aanvallen uitgevoerd. Op 10 januari 2019 ontplofte een Qasef-2K drone (gebaseerd op een Iraans model) boven een parade op een militaire vliegbasis in Jemen. Zes militairen kwamen om en het hoofd van de veiligheidsdienst raakte gewond.

 Acht maanden later werd een olieveld van Aramco in Saoedi-Arabië getroffen. De schade was zo groot dat de productie in het land wekenlang met bijna de helft daalde en de olieprijs met 15 procent steeg. ‘Het is overigens twijfelachtig of het wel de Houthi’s waren. Ze eisten de aanslag wel op, maar die kan ook zijn gepleegd door een aan hen gelieerde militie in Irak. Er zijn ook aanwijzingen dat Iran erachter zit. Het is in ieder geval zo dat er sindsdien geen vergelijkbare aanval is gepleegd. Dit was exceptioneel.’

Groot drone-leger

Hoewel lang niet alle aanvallen even succesvol zijn, is drone-dreiging op zichzelf al een wapen. ‘In Israël heerst er angst dat Hezbollah ergens een groot droneleger heeft verstopt. Er zijn rapportages verschenen dat de organisatie meer dan duizend drones heeft. Als dat klopt, en dat is twijfelachtig, kan dat een probleem zijn.’

En ondertussen blijft de technologie zich verder ontwikkelen. ‘Er wordt gesproken over het inzetten van zwermen drones die met elkaar in contact staan en kunnen reageren op veranderende situaties op het slagveld en zelf van tactiek kunnen veranderen. Dat is nu nog lastig om te realiseren, maar zoiets gaat in de nabije toekomst vast gebeuren.’

‘A Comparative Study of Non-State Violent Drone Use in the Middle East’, webinar, donderdag 15 november 16.00 uur