Terwijl ik dit schrijf, staart de buste van een nors kijkende Churchill me aan. De gebeurtenissen van de afgelopen weken hebben me ertoe genoopt om de noodzaak van een beperkte beeldenstorm in mijn studeerkamer serieus te overwegen. Mijn gedachten reiken tot aan het Zweetkamertje.

Ik ben als veel generatiegenoten opgevoed met de Tweede Wereldoorlog als moreel ijkpunt. Het verhaal van de depressieve en uitgerangeerde Churchill, een politicus die zijn beste tijd had gehad, maar wiens waarschuwingen over het naderende fascisme bewaarheid zouden worden en wiens wederopstanding uiteindelijk Europa van de nazi’s zou redden stond daar centraal in.

Dat beeld van Churchill, fysiek en overdrachtelijk, is vereeuwigd in zijn viering als de belichaming van de koppige, flegmatieke en never say die-Brit die against all odds elke tijger in de bek kijkt.

Dat dat niet het hele beeld is, zoals nu publiekelijk in alle heftigheid wordt besproken, is ontegenzeggelijk waar. Churchill was een koloniaal, hij was immens geprivilegieerd als lid van de hoogste Engelse adel, zijn carrière is getekend door de vele slachtoffers die zijn politiek en beleid veroorzaakten. De historische Churchill is niet alleen de man die tot zijn laatste adem de indringers op de stranden, in de velden en in de heuvels welbespraakt zou bevechten, maar ook de man wiens koloniale visie de dood van bijvoorbeeld vele Ieren en Bengalen tot gevolg heeft gehad.

Dat staat buiten kijf.

Wat ook buiten kijf staat is dat Churchills duistere kanten niet bepaald onbekend en onbeschreven zijn gebleven, noch tijdens zijn leven noch na zijn dood. Slechts zijn fanatieke vereerders en zijn even fanatieke verafschuwers staren zich blind op één aspect van de historische figuur. Historici hebben altijd beter geweten omdat weinig levens zo goed in kaart zijn gebracht als dat van Winston Churchill.

Deze kennis vermag de praktische problemen echter niet zomaar op te lossen. Want wat te doen? Kruist een gevatte pennenstreek een racistische opmerking weg? Annuleert Churchills oorlogsleiderschap eerder bruut optreden? Hoe meet je zoiets? Moet je zoiets meten?

Ik heb geen oplossingen, slechts enige observaties, waarvan de eerste is dat een samenleving eert wie het wil eren en daar op elk gewenst moment mee kan ophouden.

Hoe begrijpelijk en herkenbaar ook, het verlangen naar zuiverheid dat spreekt uit de huidige beeldenstorm en de eisen tot bevestiging van al wat juist is, is een fantoom. Zuiverheid is de mens niet gegeven. Niet raciaal, maar ook niet in denken of doen. Het mengsel kan heilzaam zijn of giftig, smaakvol of vies, maar mengsels zijn wij. Ambiguïteit zit in ons ingebakken als streken in een vos. Dat een gevierd historisch persoon ook duistere kanten had, mag gevoeglijk worden aangenomen - het is slechts de mate waarin die relevant is.

Een andere vaststelling, die me ooit naar mijn proefschrift leidde: logisch consistentie is een groot goed, maar slechts tot op zekere hoogte. Gödel heeft wiskundig laten zien dat geen volledig formeel systeem consistent kan zijn en een consistent systeem niet volledig, maar een analogie is ook toepasbaar buiten een met formules volgekalkt krijtbord.

Getransponeerd naar onze morsige werkelijkheid is het een inzicht dat wij broodnodig lijken te hebben, omdat het de waan van consistentie doet vervliegen. Noties kunnen beter niet tot hun logische conclusie worden gejaagd. Het is de reden waarom Isaiah Berlin geen socialist kon worden - en ik schaar me aan zijn zijde: de mens en de geschiedenis (en de werkelijkheid) zijn te morsig, ambigu, inconsistent en contradictoir om gevangen in een systeem dat naar consistentie en volledigheid streeft hun waarde te kunnen behouden.

Volledige consistentie en consistente volledigheid zijn gevaarlijke dromen. In wat minder abstracte termen zou ik zeggen dat elk idee van ideologische zuiverheid - zelfs van een morele ideologie - in de letterlijke zin van het woord onmenselijk is en dus vermeden dient te worden. Een ieder van ons is Churchill in meer of mindere mate. Het is de mate waarin we elk van diens kanten in ons hebben die ertoe doet, niet het feit dat we een mengsel zijn.

Een oplossing heb ik niet, een hoop wel. Dat we erin slagen onbezwaard de goede kant te kiezen zonder ons ambigue, inconsistente, en morsige zelf te verloochenen - in onszelf én in anderen.

Remco Breuker is hoogleraar Koreastudies