Hoe noem je iemand die de werkelijkheid wil invluchten in plaats van ontvluchten? Hoe het ook heet, dat ben ik. Geworden, want ooit was ik een rasechte en al zeg ik het zelf bovengemiddeld bedreven escapist. Maar ik herken mijn werkelijkheid niet meer en ik zie het nut eraan te willen ontsnappen dan ook niet meer in.
Ik zit vast in een in beleidsstukken en strategische plannen vastgelegde papieren werkelijkheid waar elk probleem, hoe prangend ook, probaat wordt bestreden met verkenningen, beleidsinventarisaties en herbezinningen.
Terug uit een manische leestoer van begin twintigste-eeuwse Centraal-Aziatische en Siberische reisverslagen (mijn meest recente en bijzonder geslaagde ontsnappingspoging - ik kan het iedereen aanraden) in de werkelijkheid, viel het me wel op hoe schraal die is geworden.
Ja, we zitten weer bij elkaar (wat zeg ik, in sommige collegezalen zitten we bijkans op elkaar) en dat doet de ziel goed. Ons voorland doet echter somberen, nu de reputatie van het wetenschappelijk onderwijs nog minder waard blijkt te zijn dan een biljet van tien mark uit de Weimarrepubliek. Want behalve bij de gebruikelijke verdachten, waaronder uw columnist, ontstond er geen enkele ophef toen nieuwe bezuinigingen ter waarde van 320 miljoen euro op het wetenschappelijk onderwijs bekend werden gemaakt, omdat een software engineer van DUO een programmeerfoutje ter waarde van dezelfde som had gemaakt. Je verzint het niet.
Ook dichter bij huis is de werkelijkheid kil. We willen blijkbaar het goede van corona behouden, dus thuiswerken is het nieuwe, nu ja, thuiswerken. Niet dat dat er überhaupt niet al inzat voor in ieder geval een flink deel van ons, gezien het gehannes met de Humanities Campus natuurlijk.
Thuiswerken mag goed zijn voor het tussen de Zoom-meetings door ontsnappen in Hunted Through Central Asia of With The Die-hards In Siberia, erg goed voor de ziel van de academische gemeenschap is het niet. We zien elkaar immers al zo weinig buiten de vergaderzaal.
En in de geest van mijn nieuw hervonden realisme stel ik voor daar wat aan doen. Iets reëels, uitvoerbaars, en pragmatisch. En iets heel Leids. Ik denk aan genootschappen, kringen, clubjes, gezelschappen en verbonden. Een genootschap om negentiende-eeuwse reisverslagen over Mongolië te lezen, een kring om de laatste ontwikkelingen in de snaartheorie door te lichten, een gezelschap om vervalsingen te bestuderen, een groep om de academie te revitaliseren.
Als er maar iets aan het onderwerp echt is. Echt, omdat het je raakt, omdat het relevant is, omdat het waarde heeft. Klein en dus overzichtelijk. Mild subversief. Buiten werkuren en buiten de softwaresystemen, dus ontelbaar en onbelemmerd. Bijeenkomsten waar het alleen gaat om dat specifieke samenzijn op basis van een gedeelde belangstelling zijn balsem voor de ziel. Ze snijden recht door hiërarchieën heen en wat wellicht overblijft is slechts de excentrieke zelfopgelegde rangorde die genootschappen die wat langer meegaan nu eenmaal eigen lijkt te zijn.
Zulke sociale en intellectuele verbonden kunnen qua levensduur wedijveren met de seychellenreuzenschildpad: een energieke secretaris, een minimum aan buitenissige maar vermakelijke gebruiken, en een verstandige afstand tot het bestuurlijke middelpunt zijn de geheime ingrediënten van dit levenselixir. Kringen waar men elkaar kent maar die niet door de buitenwereld worden gekend bieden geborgenheid. Stormen die over ons heen razen kunnen worden uitgezeten in gelijkgestemd gezelschap. De benodigde investeringen zijn sociaal en intellectueel, maar niet financieel.
Het is een misvatting dat de ziel van een gemeenschap zich in het midden ervan ophoudt. Net zoals identiteit bevindt die zich juist aan de rafelranden, daar waar het allemaal gebeurt en waar scheidslijnen zowel fluïde als onherroepelijk zijn. De rafelranden van de organisatie zijn een prima plek om de ziel van de academie te stallen en voor ons om ons eraan te laven. Dat is een betere plek dan in de een of andere spreadsheet uit de Matrix van de papieren werkelijkheid.
Als de werkelijkheid een sociaal construct is, dan houdt dat in dat we de werkelijkheid gezamenlijk in elkaar kunnen zetten. Wat let ons?
Remco Breuker is hoogleraar Koreastudies