Om mij moverende redenen heb ik deze week twee columns geschreven. Dat kwam uiteindelijk goed uit, omdat het onderwerp van deze column meervoudigheid is. Dat is nodig omdat wij aan een enkelvoudigheidsmanie lijken te lijden.

Een voorbeeld. Ik geef de eerstejaars Koreastudies het college Koreaanse geschiedenis tot 1876 en daar begint de ellende eigenlijk al. De titel van het college is namelijk fout. Het zou eigenlijk “Koreaanse geschiedenissen tot 1876” moeten zijn.

De reden hiervoor is simpel. Alhoewel ik enige pretentie tot het in ieder geval proberen vast te stellen van de empirische historische waarheid niet helemaal wil laten varen, `zijn er verschillende geschiedenissen, verschillende interpretaties van een zelfde periode of complex van gebeurtenissen. Daar zit altijd een mate van juistere en minder juiste interpretaties bij, maar het is heel goed mogelijk om op basis van dezelfde set feiten tot andere conclusies te komen.

Dat heeft alles te maken met op welke elementen je de nadruk legt, met wat Paul Feyerabend ‘existentiële voorkeuren’ zou hebben genoemd. Meervoudigheid voor ‘geschiedenis’ dus of in ieder geval, zoals je tegenwoordig vaker ziet, onbepaaldheid: ‘een geschiedenis van X’ laat andere mogelijkheden open, al vind ik het zelf minder elegant dan ‘geschiedenissen van X’.

Dit geldt niet alleen voor geschiedenis.

Ik ben deze coronacrisis vaak geconfronteerd met enkelvoudige noties van cultuur: de opstandige Hollander of de collectivistische Zuid-Koreaan om een niet zo willekeurig voorbeeld te noemen. Maar als we aannemen dat die inderdaad bestaan, is het onderhand ook duidelijk dat we moeten erkennen dat de eigenwijze Zuid-Koreaan en de volgzame Hollander net zo goed bestaan.

Als je dit wilt uitleggen aan de hand van cultuur zul je het meervoud van cultuur moeten gaan gebruiken (en tevens erkennen dat er zoveel subculturen in een nationale cultuur bestaan dat de term zelf betekenisloos dreigt te worden).

De pointe moge duidelijk zijn: cultuur bestaat niet, culturen daarentegen wel. Het is overigens tijd dat we cultuur als uitleggende term met pensioen sturen, maar dat terzijde.

Een ander voorbeeld: identiteit, wellicht de meest interessante meervoudige term. Ik heb daarover in een grijs verleden, toen de wereld nog jong was, mijn proefschrift geschreven. Dat was niet de bedoeling, maar zo gaat dat met proefschriften.

Uiteindelijk ging het over hoe de mens in 11e-eeuws Korea perfect in staat bleek om verschillende, later wederzijds uitsluitende identiteiten in zich te huisvesten, overigens zonder ze tot een overkoepelende identiteit te versmelten. Zo was het gros van de opgeleide elite confucianistisch, maar in een andere context boeddhistisch, nativistisch of daoistisch.

Dat kun je zien als ver doorgevoerde hypocrisie of wellicht opportunisme, maar de ernst waarmee deze verschillende identiteiten zich manifesteerden (en de menselijke aard an zich) spreken dat tegen. Blijkbaar kan een mens zo meervoudig en tegengesteld in zichzelf zijn. Het meeste medeleven in deze tijd was gereserveerd geweest voor ene ‘heer Han’, een confucianistisch geleerde die zo recht in de leer was dat, zo werd met enige meewarigheid geconstateerd in zijn epitaaf, hij ‘uit elke positie die hij ooi had bezet ontslagen was’. Meervoudigheid was duidelijk de rigueur.

Nu laat deze meervoudigheid zich niet beperken tot ideologische overtuigingen. Onderzoek naar biculturaliteit laat bijvoorbeeld zijn hoe situationeel identiteiten zijn; de omgeving waarin je je bevindt heeft sterke invloed op hoe je je manifesteert en welke cultureel repertoire je met name mobiliseert.

Maar ook met een monoculturele achtergrond (al heb ik net natuurlijk beweerd dat zoiets helemaal niet bestaat) is dit een bekend mechanisme: wie gedraagt zich hetzelfde in de kroeg als op bezoek bij je grootouders en maakt dit je dan een hypocriet? Zoals met de meeste dingen is het de mate waarin waar het om gaat. Of nee, de maten waarin.

Meervoudigheid dus. Jezelf dwingen om in meervoud over dingen als cultuur, identiteit en geschiedenis te denken is een prima manier om afgebakende en dus automatisch verdachte conclusies te vermijden.

Remco Breuker is hoogleraar Koreastudies