Als alumnus van de Leidse universiteit zie ik met lede ogen aan hoe mijn alma mater steeds vaker als een bolwerk van extreemrechts of alt-right wordt gezien.

Veel van de recente bedenkingen over de universiteit hebben betrekking op de uitlatingen van de onlangs in Leiden gepromoveerde rechtsfilosoof Raisa Blommestijn. Nog voor haar promotie vervulde zij een kort dienstverband bij een advocatenkantoor dat de covidmaatregelen van de regering aanvocht en daarbij het verspreiden van desinformatie over virussen en vaccins niet schuwde.

Daarnaast is Blommestijn vast panellid bij de pas tot het publieke bestel toegetreden omroep Ongehoord Nederland (ON), dat volgens de Ombudsman van de Publieke Omroep de journalistieke code heeft geschonden.

Complottheorieën

Zij zat erbij toen Vlaams Belang-voorman Filip de Winter vorige maand onomwonden en vooral onweersproken de in nazi-gedachtegoed gewortelde complottheorie van omvolking propageerde. Blommestijn borduurde daar afgelopen week op voort door te stellen dat de stikstofproblematiek erop neerkomt dat boeren moeten wijken voor migranten.

De wetenschappelijke onderbouwing voor een dergelijke uitspraak ontbreekt, de constatering dat het racistische haat aanwakkert, is een feit.

Het deed me goed om te zien dat een aantal medewerkers van de universiteit (onder wie Miko Flohr, Remco Breuker en Wim Voermans) op Twitter lieten merken dat ze het verafschuwen dat de universiteit met dit gedachtegoed wordt geassocieerd.

Extra ergernis is de suggestie dat de Leidse academie zou zijn betrokken bij een cursus die Blommestijn geeft bij het Renaissance Instituut, het wetenschappelijk bureau van de politieke partij Forum voor Democratie (FVD). Het gebouw van de Rechtenfaculteit stond namelijk op de aankondiging afgebeeld.

In twijfel trekken

De titel van de cursus luidt: Realiteit of illusie? Over de globalistische machtsovername van onze democratische rechtstaat. De term ‘globalisme’ is een extreemrechts hondenfluitje voor: kom in opstand, want de joden willen de macht overnemen, zoals onder meer het American Jewish Comitee overtuigend heeft aangetoond.

Gevolg: voor het eerst nam de Leidse universiteit openlijk afstand van een FVD-activiteit. Via Twitter liet ze weten op ‘geen enkele manier betrokken te zijn bij deze cursussen en zich te distantiëren zich van de inhoud’.

Blommestijn gedijt in een omgeving waar het verspreiden van desinformatie en het in twijfel trekken van wetenschap hoogtij vieren. Ze werkte tot eind december aan de universiteit en was protegé van Paul Cliteur, (inmiddels emeritus) hoogleraar Encyclopedie van de Rechtswetenschap. Cliteur was de eerste ‘dean’ van het Renaissance Instituut en is er nog altijd bij betrokken.

Die dubbelrol riep al eerder vraagtekens op. De emeritus hoogleraar die zich laat voorstaan op het opkomen voor de vrijheid van meningsuiting, richtte als voorzitter van het wetenschappelijk bureau van FVD een meldpunt op tegen wat hij noemde linkse indoctrinatie in het onderwijs en riep leerlingen en studenten op hun docenten aan te geven.

Hij treedt ook als Leids hoogleraar naar buiten als hij columns schrijft voor het extreemrechtse fanblog voor FVD’ers De Dagelijks Standaard, of optreedt als ‘deskundige’ in complotuitzendingen van Café Weltschmerz, De Blauwe Tijger of Ongehoord Nederland.

Haat zaaien

Twee maanden voor zijn emeritaat trok hij fel van leer tegen staatssecretaris Digitalisering Alexandra van Huffelen die stelde dat desinformatie moet worden bestreden omdat het schadelijk is en kan leiden tot haatzaaiing. Volgens Cliteur wilde de staatssecretaris (‘onze nieuwe dictatrix’) de vrije uitwisseling van ideeën die de Westerse wereld onderscheidt van dictaturen afschaffen.

Het is niet meer dan een retorische truc om aantoonbare desinformatie voor te stellen als ‘een mening’ die niet mag worden verboden. Het klinkt nobel om voor het vrije woord op te komen, maar dat Cliteur die boodschap verkondigt op een nepnieuws verspreidend complotblog, maakt het niet erg geloofwaardig.

Het bewust verspreiden van desinformatie is gericht op het ondergraven van het vertrouwen in de wetenschap en media, maar ook in de overheid. We zagen bij de bestorming van het Capitool in de VS, waartoe dat kan leiden. Er wordt dus niet, zoals Cliteur suggereert, zomaar paal en perk gesteld aan meningen, maar aan het bewust tegen elkaar opzetten van groepen in de samenleving en het ontwrichten van de democratie.

Tijdens een symposium dat was gewijd aan professor Ben Telders, die zich al voor de Tweede Wereldoorlog uitsprak tegen opkomend fascisme, vroeg hoogleraar Europees Recht Rick Lawson zich onlangs af: ‘Is onze universiteit voldoende waakzaam gebleven? Hebben we voldoende gedaan om onze studenten de beginselen van de democratische rechtsstaat bij te brengen en te laten verinnerlijken? Hebben we ons voldoende in het publieke debat gemengd als diezelfde grondbeginselen in twijfel werden getrokken, door politici of praatjesmakers? Zijn we er, als feiten en fictie werden gemengd? En zijn we niet, onder de vlag van het vrije debat, te nonchalant geweest als ook in eigen kring elementaire noties van democratie, mensenrechten en rechtsstaat in twijfel werden getrokken?’

Zweem van geloofwaardigheid

Tot die praatjesmakers en politici behoren ook een emeritus hoogleraar Encyclopedie van de Rechtswetenschap, en onlangs (Blommestijn) of wat langer geleden (Thierry Baudet) gepromoveerde rechtsfilosofen. Stuk voor stuk verlenen zij aan hun uitspraken een zweem van geloofwaardigheid en autoriteit door te wijzen op hun banden met de rechtenfaculteit van Leiden.

De universiteit schendt op geen enkele manier de principes van de academische vrijheid als ze zich uitspreekt tegen academisch geschoolde verkondigers van schadelijke en onwetenschappelijke bijdragen aan het publieke debat, of tegen academici die aanzetten tot racistische haat.

Natuurlijk kan of mag de universiteit medewerkers niet verbieden uitspraken te doen bij complotsites of –omroepen, maar wat je wél mag verwachten is dat zij opkomt voor de academische waarden en zich distantieert van het bewust verspreiden van schadelijk nepnieuws. Desinformatie hoort in geen enkel universitair curriculum thuis, evenmin als het propageren van racistische complottheorieën. Wie zich wil beroepen op de academische vrijheid – een van Cliteurs stokpaardjes – moet eerst maar eens leren zich te houden aan de academische waarden.

Als alumnus hoop ik dat de universiteit de recente ontwikkelingen aangrijpt om het universiteitsmotto Bolwerk der Vrijheid waar te maken. In de tijd van Telders en Cleveringa gebeurde dat immers ook.

Piet Lekkerkerk is schrijver en redacteur. Hij studeerde van 1984 tot 1990 geschiedenis in Leiden