Als je in Engeland gaat studeren is een van de eerste dingen waar je tegenaan loopt je eigen ongemanierdheid. Toen ik vorig jaar aankwam was een tochtje naar de supermarkt het eerste wat ik ondernam. Een weinig schokkende activiteit, zou je denken. Toch ervoer ik daar de grootste cultuurshock van mijn leven, en ik heb maanden in Rusland en Oekraïne rondgelopen – niet bepaald de makkelijkste landen ter wereld.
In de supermarkt hoor je een voortdurende stroom van ‘excuse me’, ‘please’ en ‘thank you’. Die eerste keer in een Engelse supermarkt botste een klein meisje dat door de gangpaden rende tegen me aan. Zij kwam daar zelf zo hard bij ten val dat haar elleboog openlag, maar haar moeder trok haar direct overeind zodat ze sorry tegen mij kon zeggen. Prioriteiten.
Niet veel later stond ik als verkeersregelaar bij een hardloopwedstrijd. Al voor de eerste hardlopers eraan kwamen viel ik bijna van mijn spreekwoordelijke stoel door de attentheid van voetgangers die uit zichzelf overstaken naar de andere kant van de weg toen ze mij zagen. Daarna kwamen de lopers. ‘This way! Keep running on the pavement!’ riep ik ze toe, en tot mijn stomme verbazing gebruikten ze stuk voor stuk de weinige lucht die ze hadden om ‘thank you marshal!’ te antwoorden. In Nederland kijk je van een knikje al op.
Dat Engelse beleefdheid niet alleen maar rozengeur en maneschijn is merkte ik op de universiteit. Bij lezingen en seminars geldt de ongeschreven regel dat je je vragen inleidt met een uitgebreide loftuiting op de spreker en de lezing (‘bedankt voor dit bijzonder fascinerende verhaal, buitengewoon interessant’), hoe geestdodend het praatje ook was. Zo kan het zomaar voorkomen dat je volledig murw geslagen, meer dood dan levend in je stoel hangt en van alle kanten moet aanhoren hoe er werelden voor mensen open zijn gegaan. Heel vermoeiend.
In colleges uit zich dit culturele eigenaardigheidje in docenten die nooit hardop in een volle klas zullen zeggen dat een presentatie niet zo goed was en nimmer opdrachten maar altijd suggesties geven. ‘Misschien zou het een goed idee zijn om je tweede alinea een beetje in te korten’ betekent: ‘Schrap je tweede alinea.’
Maar als ze dat masker van beleefdheid laten vallen, doen ze het goed. Afgelopen semester kregen mijn studiegenoten en ik een furieuze mail van onze docenten die gepikeerd waren dat wij maar zelden bij optionele lezingen kwamen opdagen, met daarin de onbetaalbare zin: ‘It therefore alarms us that you don’t feel you are benefitting from the various seminars available – either you are much more sophisticated scholars than us and don’t need to learn from other researchers, or you are not yet at the level where you can appreciate the intellectual benefits of doing so.’
Uiteraard brak onder de tere studentenzieltjes direct de pleuris uit en volgde er snel een mail waarin een van de docenten zijn excuses aanbood voor de toon, maar het bewijs was daar. Ze kunnen het dus wel, zij het omslachtig en op geheel eigen wijze.
Dat al die opgekropte frustraties er op een bepaald moment uit moet merkten ook meerdere kennissen die een aantal jaar in het Verenigd Koninkrijk hebben gewerkt. Doordat de Engelsen altijd beleefd reageren en nooit hun mond opentrekken als het nodig is, exploderen en escaleren conflicten wanneer ze echt niet meer ontweken kunnen worden volledig. In Nederland kun je het hartgrondig met elkaar oneens zijn, hoogoplopende discussies hebben en toch goede collega’s zijn. In Engeland trekt men al wit weg bij de gedachte aan een directe mening.
Dus, hoezeer ik ook zou willen pleiten voor een beetje meer beleefdheid, laten we het hier in vredesnaam houden zoals het is en niet vervallen in het toneelstuk dat het Verenigd Koninkrijk heet.
Al mag je wanneer je me omverloopt in de supermarkt best een keer sorry zeggen.
Marit de Roij studeerde geschiedenis en Russische studies in Leiden en volgt nu een vervolgmaster in Oxford