‘De kosten van publicaties stijgen fors. Ik ben landelijk onderhandelaar voor een aantal contracten. Eén van de uitgevers komt met een prijsstijging van 25 procent.’
Waar komt dat door?
‘Er zitten meerdere aspecten aan. De prijs stijgt omdat er wereldwijd meer verschijnt. Landen zoals China en India publiceren veel meer dan tien jaar geleden. Een uitgever zegt dan terecht: onze kosten stijgen, dus dat berekenen we door.
‘Daarnaast heeft Nederland de afgelopen twintig jaar heel stevig onderhandeld. We betalen minder dan Duitsland en Groot -Brittannië. Uitgevers vinden dat niet eerlijk. “Jullie moeten ook meer gaan betalen”, stellen zij.
‘Er zijn uitgevers die AI-componenten creëren om het zoeken naar artikelen te verbeteren. Wij vinden die functies vaak niet zo fantastisch. Maar de uitgevers vragen er wel geld voor en je kan niet zeggen: doe maar niet. Het is één pakket.
‘Op de achtergrond speelt nog dat de Tweede Kamer de btw op boeken en tijdschriften wilde verhogen van 9 naar 21 procent. Gelukkig zit dat plan voorlopig in de diepvries. Als dat door zou gaan, praat je echt over een kostenstijging van tien procent voor het totale collectiebudget.
‘Nederland vindt open access enorm belangrijk. Open access en open science is hoe het zou moeten zijn, vindt zowel onze overheid als de Europese Commissie. De Belastingdienst zegt echter tegen universiteiten: “Jongens, open access valt onder het hoge btw-tarief.”
‘Als een tijdschrift naast artikelen die je alleen met abonnement kan lezen óók open access stukken publiceert, zou dat onder het lage btw-tarief moeten vallen. Volgens de Belastingdienst is het open access maken van artikelen in een tijdschrift met een abonnement echter geen publicatie maar het leveren van een dienst. En voor het leveren daarvan betaal je het hoge btw-tarief. Als je hetzelfde artikel in hetzelfde tijdschrift publiceert maar niet als open access dan is het wel een publicatie en valt het onder het lage btw-tarief.
'We zijn een rechtszaak begonnen tegen de Belastingdienst om te kijken waarop hun beleid is gebaseerd. De rechtszaak is aangespannen door SURF, de ict-coöperatie van onderwijs en onderzoek, gesteund door UKB (het verband van alle UB’s en de nationale bibliotheek KB) en universiteitskoepel UNL. Daar komt binnenkort een uitspraak over.
‘Als je dit allemaal bij elkaar optelt en koppelt aan de bezuinigingen bij de faculteiten en de UB die het college vanwege het overheidsbeleid doorvoert, kom je klem te zitten tussen a rock and a hard place.’
Wat zijn de gevolgen?
‘De bibliotheek bezuinigt in 2026 voor 1 miljoen euro. We bezuinigen op onze dienstverlening, we hebben allerlei vacatures die we niet invullen. Medewerkers die met pensioen gaan worden niet vervangen.
‘Wat betreft de collectie moeten we gaan bepalen welke tijdschriften en databases echt belangrijk zijn. Zijn er dingen die we kunnen schrappen?
‘Dit speelt bij de faculteiten Archeologie, Rechten, Sociale Wetenschappen en Geesteswetenschappen. Hun bibliotheken zijn onderdeel van de UBL. Ik ga over het personeel, de diensten en de materiële uitgaven maar niet over de hoeveelheid geld die naar de collecties gaat. Dat bepalen de faculteiten zelf.
‘In overleg met de verschillende onderzoekseenheden binnen de faculteiten bespreken we titels die we mogelijk schrappen. Uiteindelijk is daar de lijst van opgezegde abonnementen uitgekomen die op de site van UBL is gepubliceerd.’
En is dat voldoende?
‘Voor nu wel, maar zodra bijvoorbeeld een faculteit nog meer gaat bezuinigen op het collectiebudget, moet er opnieuw worden gekeken naar het schrappen van titels.’
Komt de kern van de bibliotheek in gevaar als dit zo doorgaat?
‘Mensen gaan toegang tot materiaal verliezen waarvan ze dachten: deze titel is er gewoon. Een paar jaar geleden hebben we vergelijkend onderzoek gedaan met een aantal universiteiten die een grote geestwetenschappelijke faculteit hebben. In vergelijking met Utrecht, UvA, Groningen en de VU, kwam de Leidse UB als beste uit de bus. Die rijke collectie komt in gevaar en dat is absoluut zorgelijk.’
Het college moet meer geld aan de bibliotheken spenderen?
‘Uiteraard is mijn antwoord als bibliothecaris: ja. Tegelijkertijd weet ik dat er overal bezuinigd wordt. We zullen ook kijken wat een nieuw kabinet voor ons gaat betekenen.’
Voor de zomer besprak de faculteitsraad een memo van de rechtenbibliotheek waarin staat dat er dit jaar een tekort van 54.000 euro op de begroting is. In 2026 loopt dat op naar 71.000 euro als de ‘huidige abonnementskosten slechts met 3 procent omhoog zouden gaan’. Een meer ‘realistische schatting is dat het tekort zal oplopen tot minimaal 120.000 euro in 2026, en tot minimaal 140.000 euro in 2027’.
Het bibliotheekbudget van vijf ton is al sinds 2017 niet structureel verhoogd door het faculteitsbestuur. Alleen in 2024 was er een extra bijdrage van 50.000 euro. Van het budget gaat bijna vier ton naar papieren tijdschriften, boeken, e-journals en databases.
Het is niet dat ‘we willen of moeten bezuinigen op het bibliotheekbudget’, laten faculteitsbestuurslid Gertjan Boshuizen en hoofd onderzoekszaken Martine van Trigt weten. Volgens hen is het budget ‘vanwege de licenties van tijdschriften niet meer toereikend’.
Dat is ‘een zorgelijke ontwikkeling’, zei decaan Suzan Stoter eerder tijdens de faculteitsraad. ‘Het budget is ontoereikend om aan onze behoeften te voorzien.’
Vanwege het tekort hebben de zogeheten vakreferenten, de contactpersonen binnen de bibliotheek voor docenten en onderzoekers, dit jaar al ‘zeer terughoudend gereageerd op aanschafverzoeken uit de afdelingen en van individuele wetenschappers’, blijkt uit de memo van de bibliotheek.
Dit jaar stelde het faculteitsbestuur eenmalig 15.000 euro beschikbaar, zodat de ‘vakreferenten niet de rest van het jaar nul op het rekest hoeven te verkopen en medewerkers niet in de problemen komen omdat zelfs boeken nodig voor onderwijs niet meer aangeschaft kunnen worden’. Om ‘zeer pijnlijke beslissingen’ te voorkomen moet er meer budget bijkomen. ‘Naar schatting gaat dit om ongeveer 110.000 euro per 2027.’
Als het bestuur niet ingrijpt, dreigt er een scenario waarin de faculteit een ‘aantal bronnen moet opzeggen die door de instituten worden aangemerkt als cruciaal voor onderzoek en onderwijs’.
Het bestuur neemt dan ook maatregelen. ‘Als we een uitgebreid aanbod willen houden, en dat willen we, dan moeten we de nodige interventies doen’, aldus Stoter. ‘In 2026 hebben we daar wat op gevonden.’
‘Voor dit jaar hebben we kunnen volstaan met het opzeggen van een aantal abonnementen en licenties waarvan het gebruik relatief gering was’, leggen Boshuizen en Van Trigt uit. ‘Ook beperken we de ruimte om uit het facultaire budget boeken aan te schaffen.’
Uit een lijst van de Universiteitsbibliotheek blijkt dat Rechten meer dan honderd titels schrapt, vooral veel tijdschriften op papier. Overigens zeggen ook de faculteiten Archeologie, Sociale Wetenschappen en Geesteswetenschappen abonnementen op. Verder zet de centrale bibliotheek ook een streep door tientallen titels.
Dat is echter niet voldoende om op termijn de rechtencollectie op peil te houden. ‘We moeten in de toekomst het budget noodgedwongen verhogen om pijnlijkere keuzes te voorkomen’, melden Boshuizen en Van Trigt. ‘In 2025 zal het faculteitsbestuur het tekort opvangen uit de reserve, in 2026 door de niet bestede reservering van 75.000 euro voor open science in te zetten.’
Maar vanaf 2027 zal het faculteitsbestuur financiële ruimte moeten vrijmaken zodat het bibliotheekbudget kan worden verhoogd. ‘Bij het opstellen van de begroting 2027 zal het faculteitsbestuur bepalen waar deze financiële ruimte vandaan moet komen. Of dat wel of niet leidt tot bezuinigingen op andere terreinen zal ook sterk afhangen van de ontwikkelingen aan de batenkant van de facultaire begroting.’