Ik hield van haar, dus bleef ik bij haar. Ik zorgde voor haar. Maar ze heeft me verraden; ze was kwaadaardig en slecht voor mij. Ze had een geschiedenis van… Hoe zou je dit noemen? Ik noem het flirten. Ze was heel slim, ze wist hoe ze me jaloers kon maken. Ik kon het niet langer helpen. Ik reageerde op haar geplaag, haar constante geplaag en geflirt. Beledigingen, beledigingen, beledigingen, de hele tijd. Ze deed me geen goed. Ze deed het weer, ze deed het weer. En ik kon het niet accepteren.

Als de Chileense Javiera bevriend raakt met de buurman die hun keuken schildert, begint haar man haar opnieuw te wantrouwen. Jaren eerder had ze een affaire, en het litteken van dat verraad is nooit geheeld. Op een warme vrijdagmiddag komt Javiera’s echtgenoot thuis en vindt het huis leeg. Ze is op bezoek bij de buurman. Wanneer ze even later terugkeert, ‘reageert’ hij.

‘Nou, mijn naam is Celso. Dertien jaar geleden heb ik mijn vrouw vermoord.’

In een overvolle gevangenis in Chili ontmoet socioloog Martín Hernán Di Marco de 70-jarige man. Voor zijn boek Taking Lives interviewden hij en zijn collega’s acht jaar lang daders van femicide in diverse beruchte gevangenissen in Latijns-Amerika, onder meer in buitenwijken van Buenos Aires (Argentinië) en Santiago (Chili).

De zaak van Celso bleef Hernán Di Marco het meest bij. ‘Hij kon geen enkel alternatief vinden’, vertelt de Argentijnse schrijver. ‘Zij ging vreemd, dus ze moest dood. Hij dacht niet na over therapie, haar verlaten, verhuizen of overleg met zijn kinderen. In zijn ogen was er geen andere optie.’

Ook schaamde hij zich niet voor zijn daden. ‘Volgens Celso was er niets te verbergen, want zijn misdaad verdiende geen schande. En in het boek moest en zou zijn eigen naam worden gebruikt.’

Verschrikkelijk

Dat er nog weinig onderzoek is naar het perspectief van daders bij femicide, triggerde de socioloog om hen te interviewen. ‘Wat we weten over vrouwenmoord of partnermoord komt voort uit andere bronnen: onze eigen ideeën, sociale media, literatuur en secundaire data. Dat levert problemen op als je nadenkt over preventie. Je weet namelijk niets over het leven van de daders of hun manier van denken.’

De grootste uitdaging van het jarenlange onderzoek: de gevangenissen binnenkomen. ‘Eerst moeten we contact opnemen met de gevangenis of de minister van Justitie. Na miljoenen mails en vergaderingen lukte het eindelijk om toegang te krijgen. Maar soms had ik heel ver gereisd om bij de gevangenis te komen, veranderde de planning opeens en stond ik daar voor niks.’

Maar eenmaal binnen bleken gedetineerden graag te willen praten. ‘Ze waren vrij open en bereid om hun versie van het verhaal te geven, of een nieuw verhaal te creëren dat enigszins rechtvaardigde wat ze deden.’ Het was alleen wel van belang dat medegevangenen niets te weten kwamen over het onderzoek. ‘Vaak worden daders van femicide in de gevangenis mishandeld of verkracht.’

De gevangenissen van dichtbij te zien, vond hij ‘verschrikkelijk’. ‘Dat zijn gevangenissen overal natuurlijk. Maar in Latijns-Amerika is het nog erger, omdat je daar wordt geconfronteerd met extreme armoede en een groot gebrek aan institutionele ondersteuning.’

Taboe

In de gesprekken keerden vaak dezelfde gevoelens terug: jaloezie, het idee recht te hebben op alles, hulpeloosheid, slecht om kunnen gaan met afwijzing en een kwetsbaar ego. Het viel hem op hoezeer de daders van elkaar verschilden. ‘Sommigen waren hoogopgeleide advocaten, anderen kwamen uit de sloppenwijken in Brazilië. Maar ze krijgen allemaal te maken met een enorme portie onmacht, onwetendheid en verwachtingen die de kop in worden gedrukt. Wat gebeurt er als de dingen niet gaan zoals je hoopt? Wat gebeurt er als je je baan verliest, gedumpt wordt en dat allemaal tegelijk? Mannen uit allerlei verschillende sociale lagen ervaren hetzelfde gevoel van machteloosheid.’

Hulp zoeken is een taboe. ‘Cisgender mannen staan erom bekend dat ze dat niet doen: ze gaan minder vaak naar de dokter, praten niet over problemen, vragen geen steun. Dat heeft te maken met traditionele cultuurvormen.’

Door ook met vrienden van de daders te spreken ontdekte de socioloog iets verrassends. ‘Sommige vrienden steunen hen nog steeds. Meestal als je de gevangenis in gaat, verlies je je vrienden. Maar we zagen dat je meer vrienden verliest als je mannen vermoordt, dan wanneer je je vrouw vermoordt. Dat is echt fucked up.’

Dit zou volgens de onderzoeker een cruciaal punt kunnen zijn voor interventies. ‘Als je femicide wilt voorkomen, gaat het niet alleen om de gewelddadige man, maar ook om zijn vrienden. Maar ook: hoe zit het met het bedrijf waar hij werkte, of zijn buren? Zijn politieagenten goed genoeg getraind om te weten waar ze moeten ingrijpen? Er is een heel netwerk om iemand heen waar interventies kunnen plaatsvinden.’

Verandering

Ook put Hernán Di Marco hoop uit het feit dat jongere daders hun gedrag minder stellig verdedigden. ‘Celso vertelde zonder aarzeling dat Javiera het verdiende om te sterven. Er was geen enkele ruimte voor bemiddeling: “Ze bedroog me, ik heb haar vermoord, punt.” Maar de jongeren erkenden hun daden veel meer, probeerden ze heel erg te rechtvaardigen en hanteerden een veel zachtere taal. Ik denk dat ze er meer voor openstaan om hulp te zoeken. Ik durf te geloven in verandering.’

Daarbij kijkt hij ook naar zichzelf. ‘Twee maanden terug zat ik in een trein in Parijs. Naast me zat een stel. De man begon heel boos tegen zijn vrouw te schreeuwen: “Er gaat hier iemand sterven en ik zal het niet zijn.” Middenin een overvolle trein dreigde hij haar dus gewoon te vermoorden, overdag! Ik deed niets. Ik wist niet wat ik moest doen. Een trein vol mensen was bang van een kerel van misschien wel negentig.

‘Ik heb het gevoel dat de discussie over femicide te veel over hen versus ons gaat, zonder dat we kijken naar onze eigen rol. Het moet niet alleen gaan over deze mannen, maar hoe we met zijn allen omgaan met geweld.’

Martín Hernán Di Marco, Taking Lives: Narratives of Latin American Femicide Perpetrators. Boeklancering, woensdag 12 november, 16.30, Schouwburgstraat, Den Haag