‘Rommelig en chaotisch.’ Zo kwalificeert politicoloog Ruud Koole het Kabinet-Schoof. Hoe dat komt? ‘Doordat er geen goed begrip is van wat een parlementair stelsel is.’

Koole is emeritus hoogleraar politieke wetenschap aan de Universiteit Leiden. Hij was eerder partijvoorzitter van de PvdA en zat voor die partij in de Eerste Kamer. Het lijkt erop dat sommige politici simpelweg niet snappen in welk stelsel ze zitten, betoogt Koole dinsdagavond in de Rudy B. Andeweglezing, die is getiteld ‘Hoe heurt het eigenlijk? Parlementaire verhoudingen onder partijpolitieke druk’.

Hij noemt zijn lezing ‘een pleidooi voor historisch institutioneel besef en constitutionele geletterdheid’. Want als je weet hoe het zit, kun je veel chaos voorkomen. ‘Je moet begrip hebben van hoe ons parlementair stelsel is ontstaan en hoe het nu werkt en wat de constitutionele orde is waarin regering en parlement opereren. Een gebrek aan kennis leidt ertoe dat het alle kanten op kan gaan.’

Meteen mis

Na de laatste verkiezingen ging het eigenlijk al meteen mis toen politici veelvuldig begonnen te strooien met de term extraparlementair kabinet, aldus Koole.

‘We hebben in Nederland een parlementair stelsel, waarbij de regering het vertrouwen moet hebben van een meerderheid in het parlement. Een extraparlementair stelsel komt tot stand zonder bemoeienis van de Tweede Kamer. Dat is dus gewoon strijdig met een parlementair stelsel. Het is normaal dat er een band is tussen regering en parlement. Een scheiding bestaat in de praktijk vooral tussen oppositie en coalitie en niet tussen regering en parlement.’

Een ander voorbeeld van constitutionele ongeletterdheid is de wijze waarop bestuurders de Raad van State negeren. Zo kwam demissionair minister van Wonen Mona Keijzer onlangs met een wetsvoorstel waardoor statushouders niet langer voorrang krijgen op sociale huurwoningen. 

‘De Raad van State adviseerde haar om de wet niet in te dienen omdat die in strijd is met de grondwet. Maar Keijzer negeerde dit advies. De Raad van State is natuurlijk een adviesorgaan, maar als die oordeelt dat iets in strijd is met de grondwet, moet je jezelf echt achter de oren krabben. Als je dat negeert, ben je dus niet geletterd in de grondwet. Een minister heeft nota bene een eed afgelegd op diezelfde grondwet.

Rommelig

‘Dat is niet zoals het hoort en uiteindelijk dus ook niet goed voor het aanzien van de politiek, maar óók niet voor effectieve besluitvorming. Want als je het allemaal rommelig doet, zal dat uiteindelijk tot vertraging leiden.

‘Nu het kabinet is gevallen, wordt er telkens geroepen: “Er gebeurt niks, we moeten door, het land wil actie”. Ja, dat is waar, maar het land vraagt om doordacht beleid. En ja, als je goed doordachte processen volgt, kost dat tijd. Maar als je die tijd niet neemt en ondoordachte besluiten neemt, ben je uiteindelijk trager.’

De titel van zijn lezing is een verwijzing naar het boek Hoe hoort het eigenlijk (1939) van Amy Groskamp-ten Have. ‘Dat gaat over etiquette, maar niet alleen over de juiste manier om een mes en vork neer te leggen. Ze gaat ook in op hoe je je wellevend kunt gedragen.’

Die wellevendheid is essentieel voor goed bestuur, vindt Koole. ‘Het heeft geen zin om in de politiek de andere politicus te beschouwen als een vijand, zoals je in de VS ziet gebeuren. Voor Trump wordt iedere politieke tegenstander gelijk een “vijand” en die moet “bestreden worden”. Dan ben je echt op het verkeerde pad. Je mag een inhoudelijke strijd voeren, dat is democratie. Maar doe het dan wel op zo’n manier dat je er met elkaar uit kan komen, en dat je mensen niet verkettert.’

Optimistisch

‘In dat Trumpiaanse gedachtegoed zie je ook gebruik van hyperbolen: “Het is allemaal heel slecht en heel verkeerd.” Wilders spreekt van “een nepparlement” en “neprechters” of noemt journalisten “tuig”. Daarmee ondermijn je de instituties die de rechtsstaat zouden moeten dragen.

‘Je zou hopen dat andere partijen dat ook echt afwijzen en niet uit angst kiezers te verliezen maar een beetje mee gaan bewegen. Je moet dat echt keihard afkeuren en aan het grote publiek laten zien dat het niet legitiem is. Na dit soort uitspraken moet je kiezers laten weten: zo hoort het niet.’

Of de democratische rechtsstaat intact gehouden kan worden, vindt Koole moeilijk te zeggen. ‘Wereldwijd is de beweging de andere kant op. De situatie in de VS glijdt echt af. Maar ik blijf het optimistisch benaderen: in Nederland stemt 75 procent van de kiezers niet op een extreemrechtse partij. Zij moeten dan wel echt hun geluid laten horen.’

Ruud Koole, Hoe heurt het eigenlijk? Parlementaire verhoudingen onder partijpolitieke druk. Rudy B. Andeweglezing, Academiegebouw, 7 oktober. 19:00 - 22:00 uur