Sinterklaas is de beschermheilige van de prostituees en ongetrouwde vrouwen
‘In een legende over Sint-Nicolaas wordt geschreven over een oude man die te arm was om zijn drie dochters een bruidsschat mee te geven’, vertelt Roelof-Jan de Wild, Sinterklaas-kenner en schrijver van het overzichtswerk De bisschop, de boeman en de beloner.

‘Nicolaas besluit daarom in de nacht drie geldbeurzen door het raam te strooien, die uiteindelijk in de schoenen van de drie jonge vrouwen vielen. Daarom eten wij nog steeds gouden chocolademunten en zetten kinderen ’s avonds hun schoen. Nicolaas heeft de dochters van de arme man daarmee als het ware van de prostitutie gered.’ Door deze legende werd Sint-Nicolaas beschermheilige van prostituees én werd hij ook de ‘goedhuwelijksman’ genoemd.

De Wild: ‘Hij werd een symbool voor liefde en huwelijk. Daarom zitten er hartjessnoepjes tussen de kruidnoten. Op sinterklaasmarkten kon je later ook taaitaai- en speculaaspoppen - ook wel bekend als ‘vrijerskoek’ - kopen, om te geven aan degene op wie je verliefd was.’

Sinterklaas wordt niet alleen in Nederland gevierd
In Duitsland en Oostenrijk kennen ze alleen geen roetveegpiet, maar ‘Krampus’, vertelt De Wild. ‘Dat is een duivels figuur met hoorns, een dierenvacht en vaak een zwart gezicht. In veel Oost-Europese landen wordt hij vergezeld door een engel en in de Italiaanse havenstad Bari, waar de botten van de Sint liggen, vaart ieder jaar rond mei een schip uit met aan boord een beeld van Sint-Nicolaas. Zodra het schip weer terug de haven in is gevaren, begint daar het feest.’

Het feest werd ook in de koloniën gevierd
Ondanks de tropische temperaturen in december, werd het sinterklaasfeest ook in Nederlands-Indië gevierd. ‘Een jongeman heeft zijn jeugd in de jaren 1920 daar beschreven’, vertelt Rick Honings, neerlandicus en Scaliger-hoogleraar. ‘Omdat de huizen in Indië geen schoorsteen hadden, legden de kinderen hooi voor het paard en een banaan voor Zwarte Piet op de veranda. Dat laatste vinden we nu natuurlijk erg racistisch.’

Op 5 december kwamen de goedheiligman en zijn knecht naar de sociëteit, waar alleen Nederlandse kinderen mochten komen. ‘De lokale bevolking vierde het feest vanzelfsprekend niet.’

Ook aan boord van schepen van en naar de kolonie werd het sinterklaasfeest gevierd. ‘Justus van Maurik, een bekende sigarenhandelaar en auteur in de negentiende eeuw, heeft het verhaal “Sint-Nicolaas-avond aan boord” geschreven.

Hij beschrijft hoe de passagiers de hele dag knutselden aan een bordkartonnen mijter en dat er lekkernijen werden gemaakt. Na het diner betrad de Sint de salon met Zwarte Piet, die met snoepgoed strooide, dat de passagiers als kleine kinderen opraapten.’

Het sinterklaasfeest loste ook maatschappelijke problemen op
‘Het Sinterklaasfeest is niet voor iedereen weggelegd’, vertelt Honings. ‘Het verhaal ‘De familie Kegge’ in de Camera Obscura van Hildebrand gaat ook over Sinterklaas. De hoofdpersoon neemt deel aan een avondje ‘koekvergulden’. In een steeg ziet Hildebrand voor een verlicht raam van een banketbakker allemaal straatjongens kijken naar hoe die bakker de lekkernijen aan het bereiden is.’

Hildebrand, pseudoniem van schrijver Nicolaas Beets (1814–1903), schrijft dan dat het enige genoegen dat die jongens aan het Sinterklaasfeest beleven is dat ze de lekkernijen ‘zagen toebereiden’. ‘De tegenstelling tussen arm en rijk komt daar heel duidelijk naar voren.’

De Wild: ‘In de achttiende en negentiende eeuw hadden we veel met armoede te maken, maar het was ook een tijd van liefdadigheid. Daarin werd van de rijken verwacht dat ze meer voor de armen zouden doen, net zoals Sint-Nicolaas dat deed.’

Aan het begin van de negentiende eeuw werd de goedheiligman ook ingezet om vaderlandsliefde aan te jagen. ‘Het Koninkrijk der Nederlanden werd toen net opgericht en het feest werd gezien als iets typisch Nederlands.’

Tegelijkertijd waren de cadeautjes die de Sint aan kinderen gaf een manier om het hoge schoolverzuim aan te pakken. ‘Wie braaf naar school was geweest, kreeg een cadeautje.’

De Sint bepaalde of je wel ‘rein genoeg’ was om kerst te mogen vieren
Sinterklaas en kerst zijn niet los van elkaar te zien, zegt De Wild. ‘Het Sinterklaasfeest laat ons naar onszelf kijken. Hoe braaf ben ik het afgelopen jaar geweest? We kijken niet alleen naar onszelf, maar ook of we iemand anders kunnen helpen zichzelf te beteren. Je houdt iemand een spiegel voor door een gedicht of surprise voor diegene te maken. Dat doen we vandaag de dag nog steeds. Al die kleine tradities die we nog steeds hebben, zijn niet zo uit de lucht gegrepen en kennen allemaal hun oorsprong in de geschiedenis.’