Op tienjarige leeftijd stond de Kazachse componist, pianist en onderzoeker Rakhat-Bi Abdyssagin al op internationale podia, om concerten en lezingen te geven. Zestien jaar later reist hij nog steeds de wereld over om te vertellen over zijn onderzoek naar de relatie tussen quantummechanica en avant-gardemuziek die zich onderscheidt van klassieke muziek doordat het de strenge regels waarmee traditionele stukken zijn gecomponeerd bewust doorbreekt.

Na Oxford, Santiago de Compostela en Oslo komt de pianist volgende week naar Leiden. Daar geeft hij op 11 december een lezing met dezelfde titel als zijn vorig jaar verschenen boek Quantummechanics and Avant-Garde Music, Shadows of the Void. Een dag eerder treedt hij op in de Stadsgehoorzaal, waar hij een pianoconcert geeft dat 300 jaar muziekevolutie omvat.

‘Ik weet niet meer precies wanneer’, vertelt Abdyssagin. ‘Maar mijn passie voor muziek begon heel vroeg. Zo lang ik me kan herinneren ben ik al bezig geweest met het creëren van iets nieuws. Mijn eerste stuk, een kleine sonate voor piano, schreef ik toen ik negen jaar oud was.’

Hij leerde componeren door te luisteren, te analyseren wat hij hoorde en dat vervolgens op te schrijven in de vorm van een partituur. ‘Toen ik veertien was, heb ik een klein boek gepubliceerd, Mathematics and Contemporary Music, waarin ik schrijf hoe stilte in muziek het analoog is aan nul in de wiskunde of met leegte in de ruimte. Er zijn verschillende overeenkomsten tussen quantummechanica en muziek. Muziek bestaat uit geluid, en geluid vormt elastische golven, die kun je quantificeren. Daarnaast hebben geluidsgolven een veld nodig om in voort te planten, en dat vereist tijd-ruimte – een natuurkundig fenomeen – om te ontwikkelen.’

verfijnde componisten

Op zijn dertiende begon hij zijn studie aan de Kurmangazy Kazakh National Conservatory. Daarmee was hij de jongste student ooit die werd toegelaten. ‘Mijn bachelor was niet alleen gefocust op muziek. Ik volgde een breed scala aan vakken.’

Al op zijn achttiende voltooide hij zijn master in muziekcompositie aan Kazakh National University of Arts. ‘Mijn klasgenoten waren allemaal al over de dertig. Maar dat mijn vrienden soms decennia ouder waren dan ik was geen probleem, dat voelde normaal. Ik merkte dat ook niet in onze gesprekken of dingen die we deden. Voor mij was het gewoon een normale jeugd.’

Zonder enige twijfeling meldde hij zich na zijn master direct aan voor drie conservatoriumprogramma’s in Italië. ‘Italië heeft zeer verfijnde componisten, en ik wilde heel graag met specifieke mensen werken daar.’ Gedurende zijn studie reisde Abdyssagin wekelijks heen en weer. ‘Ik woonde zo goed als in de trein, ik spendeerde eerst een week in Rome, dan een week in Milaan en vervolgens een week in Padua, en dan begon ik weer opnieuw.’ Na een versneld traject van twee jaar rondde hij alle drie zijn opleidingen af.

‘Musici die carrière willen maken, zijn veel van huis’, zegt Abdyssagin. ‘“Thuis” is voor mij geen plek maar het zijn de mensen die ik om mij heen heb, en een intellectuele atmosfeer.’

Tijdens zijn concert zal hij 300 jaar aan ontwikkeling in muziek presenteren. ‘Ik laat in wezen zien hoe muziek is geëvolueerd. Gedurende het concert zal ik van ieder stuk vertellen waarom ik het heb gekozen en welke invloed het heeft gehad. Sociale veranderingen zijn er in terug te horen. Een mooi voorbeeld daarvan is de geboorte van de bourgeoisie na de Franse Revolutie, er ontstonden hier nieuwe lagen in de samenleving en daardoor ontstond er ook een heel nieuw genre in muziek die werd opgevoerd in salons van welgestelde families.’

Zelfs in zijn schaarse momenten van rust laat muziek Abdyssagin niet los. ‘In mijn vrije tijd luister ik er ook voortdurend naar. Ik betrap mezelf er alleen op dat ik meteen begin te analyseren. Maar ik luister vooral veel avant-garde muziek om op de hoogte te blijven van trends en wat er in mijn wereld gebeurt. Je weet wel, zoals wij wetenschappers onze dag beginnen met door de nieuwste publicaties van ons subveld bladeren, doe ik dat ook met muziek.’

Treurige trekvogels

Abdyssagin sluit zijn concert af met een treurzang over trekvogels die hij op dertienjarige leeftijd componeerde. Het stuk is gebaseerd op een verhaal van de Kirgizische schrijver Tsjyngyz Ajtmatov, en gaat over dat de vogels niet meer op aarde kunnen landen door oorlogen en andere rampen veroorzaakt door de mens. ‘Ze schreeuwen vanuit de lucht: “Mensheid, waarom maken jullie oorlogen? De goden hebben jullie alles gegeven voor een vredig bestaan, en jullie maken problemen! Nu kunnen wij niet landen.” Het is een schreeuw voor vrede, het meest belangrijke in de wereld nu, en altijd al geweest.

‘Ik geloof dat muziek betekenis heeft die altijd dieper gaat en veelzijdiger en universeler is dan taal. Taal is extreem beperkt in het vangen van muzikale ideeën. Muziek ervaren gaat veel verder dan dat. Dat is ook de reden waarom ik iedereen zou uitnodigen om naar een concert te gaan, om het zelf te ervaren.’

Rakhat-Bi Abdyssagin, Pianoconcert, Stadsgehoorzaal, woensdag 10 dec, 20.15 uur, € 25.

Lezing Quantummechanics and Avant-Garde Music, Shadows of the Void tijdens het symposium ‘100 Years of Spin’, Academiegebouw, 11 december, 10:00 – 18:30 uur