‘Het meest indrukwekkende wat ik heb gezien, is het detentiecentrum waar illegale Mexicaanse migranten vastzitten die op de grens met Amerika zijn opgepakt. Wat je daar aantreft, is echt verontrustend. De autoriteiten verzamelen hun biometrische gegevens, een obsessieve jacht op data. De gevangen willen hun vingerafdrukken niet afstaan en schrapen hun vingers tegen het beton om ze zo te ontvellen. Je ziet de sporen op de muur zitten.’
In zijn boek The Politics of Borders schetst de Amerikaanse politicoloog Matthew Longo de ontwikkeling van grensbewaking sinds de aanslagen van 11 september 2001.
‘Toen ik in 2007 begon, waren grenzen en migratie veel minder een thema en moest ik vechten voor mijn onderzoek’, zegt Longo, die sinds kort aan de Universiteit Leiden is verbonden.
‘Doordat Trump nu al een tijdje aan het schreeuwen is over zijn muur, heb ik zowaar voordeel van de president. Daar voel ik me uiteraard heel erg slecht over. Zijn wall is een politiek circus. Als hij zogenaamd prototypes gaat bekijken, is dat één grote grap. Het bewaken van een grens is een gigantische operatie. Niemand binnen de beveiligingsindustrie denkt dat je met beton en staal de problematiek van terrorisme, drugshandel en migratie kunt oplossen. Dat gepraat over die stomme muur is oppervlakkig en zinloos.’
Cocaïne
Longo trok naar een hotspot op de 3145 kilometer lange grens tussen Amerika en Mexico. ‘Ik wilde naar een plek waar de actie plaatsvindt. Je hebt een stad in de staat Arizona die Nogales heet en grenst aan de Mexicaanse plaats met dezelfde naam. Tussenin is een hek geplaatst, van brede, roestige spijlen. Ik was verbaasd, want ik had een enorme betonnen muur verwacht. Deze afscheiding stelt niets voor: je kunt er gemakkelijk een pakketje cocaïne doorheen steken.
'De grensbewakers vertelden mij dat ze geen betonnen muur hebben omdat ze zo zelf zicht kunnen houden op de andere kant van de grens. Je kunt de Mexicaanse kinderen die stenen naar je gooien tenminste in de gaten houden, zonder een controlecentrum vol met monitors, al wordt er natuurlijk allerlei surveillance tech gebruikt.’
Maar de smokkel van mensen en goederen vindt in Nogales plaats onder de grond: het barst er van de tunnels die onder de grens doorlopen. ‘Een dezer dagen zakt de hele stad twintig meter naar beneden’, vertelde een voormalig hoofd van de Amerikaanse Border Patrol dat meer dan honderd tunnels ontdekte, aan Longo.
Tegelijkertijd is de grensbewaking er een enorme industrie geworden. ‘Je hebt in de buurt van Nogales elk jaar een grote beurs waar hightech detectiemateriaal wordt getoond: tunnelrobots, fancy drones met hypergevoelige camera’s, kleine luchtschepen met geavanceerde radarsystemen, bewegingssensoren en seismografen.’
En toch gaat het niet altijd goed. ‘Sommige apparatuur geeft nog wel eens een vals signaal. Dan rukt de grenspolitie met een hoop manschappen uit voor een kudde op hol geslagen koeien. Dat is een dure grap natuurlijk.’
Het is een kat-en-muisspel, zegt Longo. Als bewakers door de nauwe, ondergrondse gangen kruipen, ruiken ze soms nog sigarettenrook of horen ze stemmen van vluchtende smokkelaars. ‘Een agent van de Border Patrol vergeleek het met het spel Whac-A-Mole: elke keer als je dreun geeft op de mol die zijn kop uit het gat steekt, duikt er weer een mol op uit een ander gat. Je blijft bezig.’
Vliegende grasmaaiermotor
En ook de tegenpartij past zich voortdurend aan. ‘Smokkelaars bouwen steeds geavanceerdere tunnels met verlichting, airco en detectieapparatuur. Ook zij gebruiken drones, die steeds goedkoper worden, om cocaïne naar de andere kant van de grens te vliegen. Vroeger knutselden ze die trouwens zelf door vleugels aan een grasmaaiermotor te zetten. Dan kon er in een keer honderd kilo drugs mee.’
Trump en ook Europese landen richten zich tevergeefs op het opwerpen van nieuwe barrières, zegt Longo, terwijl samenwerking tussen landen veel verstandiger zou zijn. ‘Het is al lang niet meer zo dat één soevereine staat de grens beheerst – als dat al ooit zo is geweest. Ook in Nogales werken Mexicanen en Amerikanen juist steeds meer samen. Ze coördineren patrouilles en voeren samen missies uit. Nog veel belangrijker is dat er heel veel inlichtingen worden gedeeld. Het wordt steeds moeilijker om te zien waar Mexico begint en de Verenigde Staten ophouden.’
Uiteindelijk is tegenhouden van goederen en mensen symptoombestrijding. ‘Het dieper liggende probleem is de vraag naar drugs. Daarnaast is de Amerikaanse economie behoorlijk afhankelijk geworden van migranten, legaal én illegaal. Je kunt wel heel erg boos naar Mexico kijken, maar dat land heeft weer te maken met migranten uit Midden-Amerika. Het hangt allemaal samen.’
Matthew Longo, The Politics of Borders. Sovereignty, Security, and the Citizen after 9/11. Cambridge University Press
‘Als ik vlieg, is er vaak gedoe bij de douane’, zegt politicoloog Matthew Longo, die geïnteresseerd raakte in grenspolitiek door persoonlijke ervaringen.
‘Voor de aanslagen van 11 september was de Amerikaanse beveiliging op vliegvelden heel matig en ontbrak die vaak vrijwel helemaal bij havens. Het idee van full-body scans was in de jaren negentig nog idioot. Dat kun je je nu niet meer voorstellen.
‘Ik heb inmiddels van alles meegemaakt. Ik heb urenlang belachelijke vragen moeten beantwoorden. Ze hebben mijn papieren afgenomen. Er is een dossier over mij opgebouwd waar ik op de meest onverwachte momenten last van heb.
‘Ik ben zelfs wel eens onder escorte van de autoriteiten uit een vliegtuig verwijderd. Nadat ik met mijn vrouw in Jemen was geweest, werden we apart verhoord. We waren via Caïro naar huis gevlogen, vertelde zij. Ik had Egypte niet vermeld. Door dat kleine verschil zijn we allebei nog eens twee uur extra verhoord.’
We leven in een wereld waarin terrorisme nu eenmaal de realiteit is, erkent Longo. ‘Het is noodzakelijk dat er beveiliging is, maar het is heel belangrijk dat we scherp in de gaten houden wat de beveiligers doen en waarom ze dat doen. De controlezones wordt steeds uitgebreider. Dat wringt steeds meer met de burgerrechten. Het bevalt mij niet dat we steeds meer in de gaten worden gehouden.’