Stichting DUWO, met meer dan 33.000 kamers de grootste studentenhuisvester van Nederland, wil het hospiteren vanaf 2026 ingrijpend inperken. Voortaan kiest een huis niet meer vrij uit alle kandidaten, maar uit een shortlist die het landelijke platform ROOM.nl aanlevert op basis van ‘objectieve criteria’ zoals inschrijfduur of loting. In een krappe woningmarkt klinkt dat sympathiek: kamers eerlijk verdelen, kansengelijkheid vergroten.

De weerstand is groot. De universiteit, studenten(verenigingen), huurdersorganisaties en de Leidse gemeenteraad spraken zich stevig uit tegen de plannen en benadrukken het belang van sociale cohesie. Juridisch kan DUWO dit beleid toch doorvoeren: de privékeuze voor huisgenoten valt weliswaar buiten de Wet gelijke behandeling, maar via intern beleid kan de stichting daar wél aan sleutelen.

Daarmee dringen zich een paar vragen op: is dit wenselijk, willen we absolute kansengelijkheid of willen we dat studenten zelf kiezen met wie ze samenwonen, en welke gevolgen heeft inperking van hospiteervrijheid?

Deze politiek-filosofische spanning tussen vrijheid en gelijkheid ligt ten grondslag aan het hospiteerdebat. Wat heeft voorrang? Hannah Arendt helpt hierbij. Zij onderscheidt drie domeinen. In het publieke domein (overheid, publieke diensten) geldt gelijke behandeling. In het sociale domein (verenigingen, clubs, geloofsgemeenschappen) maken mensen groepen rond gedeelde doelen; uitsluiting is daar soms onvermijdelijk. In het privédomein, achter de voordeur, geldt volstrekte keuzevrijheid: daar bepalen we met wie we ons leven delen en wie we toelaten in onze intieme sfeer. Die keuze is per definitie nooit gebaseerd op objectieve criteria, maar op gevoel, vertrouwen en de uniciteit van de persoon. In die zin hoort hospiteren bij uitstek in het privédomein.

Voorstanders voor hospiteervrijheid wijzen dan ook terecht herhaaldelijk op waarden als verbondenheid, veiligheid en ontwikkelingsruimte. Een student vatte dit samen in NRC: ‘Je kiest niet alleen een huis, je kiest een thuis.’ Dit thuis dreigt echter te verdwijnen door DUWO’s voorgenomen wachtlijsten en lotingen. Hierdoor schuift de grens van het privédomein op richting het publieke, maar wat zijn hiervan de gevolgen?

Als hospiteervrijheid wordt ingeperkt, zullen studenten zich in de eerste plaats sneller geïsoleerd voelen. Als huisgenoten grotendeels op basis van wachtlijsten en lotingen bij elkaar worden gezet, voelen zij minder verantwoordelijkheid voor elkaars problemen; samen eten, sporten en leven wordt eerder uitzondering dan de norm. Daarmee verdwijnt iets wat op langere termijn cruciaal is: de studententijd als oefenplaats om elkaar te vertrouwen, een gemeenschap te vormen en daar verantwoordelijkheid voor te dragen – zeker in een tijd waarin sociale media individualisering al versterken.

De Franse denker Alexis de Tocqueville beschreef hoe individualisering enerzijds en gecentraliseerd, bureaucratisch beleid anderzijds elkaar versterken. Als burgers onafhankelijk van elkaar raken en verleren samen problemen op te lossen, treedt de staat of een grote instelling verzorgend op, neemt verantwoordelijkheden over en maakt mensen geleidelijk afhankelijk.

Dat noemde hij zachtmoedig despotisme: geen harde onderdrukking, maar een spirituele afhankelijkheid waarin burgers vergeten dat zij ooit zelf dragers van gemeenschappen waren.

Daar schuurt DUWO’s beleid. Het verschuift verantwoordelijkheid voor samenleven van studenten zelf naar een centrale organisatie. Waar nu huizen, verenigingen en informele netwerken een deel van de sociale zorg dragen, dreigt die rol nu te verschuiven naar DUWO’s objectieve selectie en periodieke huisbezoeken van hun ‘sociale beheerders’. Voor een generatie die toch al worstelt met eenzaamheid en individualisme, is dit een riskante zet.

DUWO beweegt mee in een bredere tendens waarin het gelijkheidsargument overheerst. Op het KENCES-congres 2024, waar DUWO deel van uitmaakt, was de lijn helder: gelijke kansen op studentenkamers. Dat er nauwelijks gedegen onderzoek was naar de effecten op verschillende soorten studentenhuizen, lijkt geen belemmering. In zo’n beleidsklimaat is pleiten voor vrijheid impopulair en vraagt het meer moeite om haar te verdedigen dan om met het gelijkheidsverhaal mee te gaan.

Juist daarom is het belangrijk deze ongewenste effecten scherp in beeld te brengen. Veel studenten zijn de dupe van het kamertekort, maar sleutelen aan het bestaande gemeenschapsleven in studentenhuizen levert geen enkele extra kamer op.

De energie zou moeten gaan naar transparantere informatie over beschikbare kamers en, vooral, naar meer bouwen.

Hospiteren blijft een directe uitdrukking van het privédomein. Juist die vrijheid maakt dat studenten elkaar vinden, op elkaar letten en samen verantwoordelijkheid leren dragen. Gelijke kansen zijn belangrijk, maar niet onbeperkt; duizenden studentenhuizen volledig overleveren aan wachtlijsten en lotingen gaat een grens over.