Zou het dan toch mogelijk zijn? Er zijn immers historische precedenten voor.

Waarvoor? Voor het verbieden van het brede gebruik van innovatieve technologie.

Zoals in het Japan van de toen net aangebroken Edo-periode na 1601. Na zo’n tweeënhalve eeuw van strijd om de ultieme binnenlandse macht en twee uiteindelijk mislukte maar niettemin zeer destructieve invasies van Korea, zag de Japanse staat eindelijk het gevaar van het draagbare vuurwapen.

Veertigduizend Japanse haakbusseniers waren verwoestend effectief geweest in de strijd tegen de Koreaanse legers – grappig genoeg waren het niet de nu zo vermaarde Japanse samoerai met hun uitzonderlijk goed gesmede zwaarden, want die legden het vaak af in een-op-een-gevechten tegen Koreaanse zwaardvechters. Het waren de getrainde compagnies van lansiers en vooral haakbusseniers die veldslag na veldslag wonnen.

Na de terugtocht uit Korea zagen de Japanse machthebbers het zwaar verstorende potentieel van deze nieuwe technologie voor de binnenlandse vrede en stelden zij vuurwapens grotendeels buiten de wet. Wapensmeden bleven slechts actief als vervaardigers van vogelverjagende proppenschieters en jachtgeweren.

Het is een gedachte die, geconfronteerd met de disruptieve technologie van de AI-bot, bij veel docenten de kop op zal hebben gestoken en niet alleen vanwege zorgen om fraude, maar ook uit een nu nog moeilijk precies onder woorden te brengen existentiële angst met betrekking tot het eigen beroep: kan ChatGPT niet gewoon verboden worden?

Het is slecht voor de schrijfvaardigheid van de studenten, er kan makkelijk mee worden gesjoemeld, en de onuitgesproken maar luidst klinkende aanklacht: het maakt ons overbodig. ChatGPT en aanverwanten hebben het ooit onaantastbaar geachte binnendomein van de geesteswetenschappen overgeleverd aan Big Tech.

Allemaal waar in meer of mindere mate, maar hoe erg is het nu helemaal als studenten niet meer zelf schrijven omdat een AI-bot dat nu adequaat voor ze doet? En fraude plegen met ChatGPT? Ach, wie wil valsspelen deed en doet dat toch wel. Met de wetenschap dat we eventueel overbodig zijn kunnen zeker geesteswetenschappers prima leven – methodologische twijfel is het eufemisme dat we hier meestal voor inzetten.

Toch laat dat vroeg zeventiende-eeuwse Japanse besluit om het geweer in de ban te doen me niet los. Dat heeft niet zoveel te maken met de hierboven gedebiteerde punten, maar alles met de door mij ook proefondervindelijk vastgestelde notie dat schrijven denken is. Of veeleer dat denken schrijven is.

Ik weet niet of dit ook voor anderen geldt, maar ik denk normaliter niet. Ik leun op reflexen en aangeleerde gedragspatronen om me in het dagelijks leven staande te houden. Er is strikt genomen maar één moment dat ik denk en dat is als ik schrijf.

Deze column is daar een prima voorbeeld van. Pas op het moment dat ik begin te typen (of, als ik me bijzonder ouderwets voel, mijn vulpen op het papier zet), begin ik te denken en krijg ik enig idee wat mijn column gaat behelzen en waarom. Argumenten krijgen eerst fysiek gestalte, in de aanslag van de letters op mijn toetsenbord, en daarna pas in abstractere vorm in mijn hoofd. Vandaar wellicht dat ik nog steeds een nostalgische typist ben: ik wil terug naar de typemachine, alwaar het na elke zin omhalen van de regelverzethaak een aangename punctuatie in het denkproces markeerde. Het melodische krassen van een vulpen op goed papier is een acceptabele Ersatz hiervan. Zo schenkt denken me een soort innerlijke vrede.

Denken is voor mij een fysiek proces, waarbij het aanslaan van toetsen even belangrijk is als het vormen van gedachten. Het uitbesteden van dit proces aan een AI-bot (of aan wat of wie dan ook) zou mijn mogelijkheid tot denken ernstig beperken en uiteindelijk fnuiken. Ik vermoed dat ik niet de enige ben voor wie dit zo werkt.

Toch maar ChatGPT in de ban doen dan?

Laten we even teruggaan naar de zeventiende-eeuwse shōguns uit Tokio toen het nog Edo heette: ondanks de bewezen superioriteit van een leger met vuurwapens, werden deze grotendeels verboden omdat de gevolgen van deze nieuwe technologie niet te overzien waren en de duurbevochten binnenlandse vrede niet in gevaar mochten brengen. Een mooie parallel met onze innerlijke vrede lijkt binnen bereik.

Maar tegelijkertijd weten we ook – mede dankzij de herinvoering van het Nederlandse ‘geweer’ (‘gebeeru’ is niet voor niets een Nederlands leenwoord in het Japans) – dat 250 jaar vrede werd opgevolgd door virulent imperialisme, mét geweren en al wat dies meer zij. Verbieden van technologie die er al is kan blijkbaar niet duurzaam en preventief ingrijpen in onderzoek is ook zoiets. Hier voor ons de zondvloed.

Remco Breuker is hoogleraar Koreastudies