Femke Groenewegen (25) zal de eerste dag van haar El Cid-week nooit meer vergeten. ‘Welkom allemaal op de faculteit’, zei een geneeskundedocent in een introductiepraatje tegen de nieuwe lichting studenten. ‘Als je nu nog niet bent begonnen met studeren, loop je al achter.’ Groenewegen: ‘Toen dacht ik wel: holy shit, gaan we echt zo beginnen? Misschien moet ik morgen maar eens mijn boeken openslaan.’

Prestatiedruk lijkt een stille epidemie te zijn onder studenten: 44 procent heeft er last van, blijkt uit cijfers van het Trimbos Instituut. Ze krijgen last van stress en het gevoel van angst dat niks goed genoeg is. Bij sommigen leidt het zelfs tot fysieke klachten als benauwdheid en paniekaanvallen. Maar waar komt die druk vandaan? En wat is ertegen te doen?

‘De doelen die studenten stellen, zijn vaak gebaseerd op wat anderen hebben bereikt’, zegt rechtenstudent Lieve Kornelius (21). Ze geeft aan beter, of minstens net zo goed, te willen presteren als de rest en prestatiedruk vanuit haarzelf maar ook vanuit anderen te ervaren. ‘Je moet je studie halen, vrienden maken, naar feestjes gaan, de hipste kleding dragen, een bijbaantje hebben, en dat moet allemaal tegelijk.’

Heersende eisen

Maar ook de heersende eisen voor een succesvol carrièrepad als jurist leveren haar stress op. ‘Ik was me totaal niet bewust van het feit dat de veertien Zuidas-kantoren een aparte beroepsopleiding hebben en dat je minstens drie stages moet hebben gelopen om daar aan de slag te gaan. Maar als je beoordeling lager dan een zeven is, kan je beter doen alsof je die stage niet hebt gelopen. Je bent constant bezig met het niet maken van fouten, want daar is in die twee maanden geen ruimte voor.’

‘Net als veel andere geneeskundestudenten ben ik nogal perfectionistisch’, zegt Groenewegen. ‘Dat zorgt ervoor dat ik mezelf veel druk opleg om binnen de opleiding op te vallen en anders te zijn dan de rest. Veel geneeskundestudenten hebben in hun achterhoofd dat er maar een beperkt aantal plekken is. Om zo’n felbegeerde plek te kunnen bemachtigen moet je ten opzichte van je medestudenten in elk geval kunnen meekomen. Van het begin af aan wordt er honderd keer gevraagd wat je wilt worden en dan is het niet “rijk en gelukkig”, maar een bepaald specialisme.’

‘Tijdens het afronden van mijn bachelor vroeg ik zo veel van mezelf en dit eiste snel zijn tol’, zegt Kornelius. ‘Ik volgde vijf vakken, schreef mijn scriptie, volgde nog twee reguliere vakken, een extracurriculair vak en een honours -vak. Daarnaast deed ik een soort bestuursjaar waarin ik pleitwedstrijden organiseerde, probeerde ik veel te sporten en wilde ik mijn vriendinnen zien. Zelfs toen was een zes halen voor mijn tentamen niet oké. Nee, ik ging vijf tentamens maken en vijf achten halen.’

Compleet gek

Alle stress uitte zich vervolgens in fysieke klachten. ‘Ik werd benauwd – ik heb stress-gerelateerde astma – maakte mezelf mentaal compleet gek en omdat ik zo gestrest was voelde ik me soms niet meer mezelf. Het is een vicieuze cirkel van het hebben van stress en daarom minder goed voor jezelf gaan zorgen door minder te sporten en minder gezond te eten, in een periode waarin je dat juist meer zou moeten doen.’

Bij studies als geneeskunde en rechten is de ratrace wellicht voorspelbaar, maar ook bij archeologie moet je als student zien op te vallen, zegt student Julian Baldwin (25). ‘Je kan er goed geld mee verdienen, maar dan moet je wel een van de besten zijn.’ In sommige takken van het vakgebied zijn de plekken schaars, zegt hij. ‘Prestatiedruk werkt bij mij juist averechts. Ik ga er niet per se harder door studeren, al zou ik dat wel willen. Maar door stress klap ik dicht.’

Prestatiedruk kan leiden tot een gevoel van eenzaamheid’, legt Eva van der Meer uit. Zij is studiekeuze- en loopbaanbegeleider bij Career Services Universiteit Leiden en komt dagelijks in contact met gestreste studenten. ‘Je bent constant bezig met wat de maatschappij van je vraagt, wat jouw werkgroepgenoten dit jaar al allemaal hebben gedaan, wat je moet presteren om dat ene te kunnen bereiken. Dan weet je op een gegeven moment niet goed meer wat je zelf wilt en wie je zelf bent. Je raakt zover van jezelf verwijderd, dat je niet meer jezelf hebt om op terug te vallen. Dan verlies je jezelf.’

Druk vanuit ouders is voor studenten ook een veelvoorkomende factor van stress, merkt Yvonne van Veldhoven, medeoprichter van Stichting PraatErover! die jongvolwassenen gratis laagdrempelige psychologische hulpverlening biedt. Volgens haar willen studenten hun ouders niet teleurstellen, maar kunnen ze niet altijd voldoen aan de verwachtingen. ‘Ik hoor vaak dat ouders tegen hun kinderen zeggen: “Het maakt niet uit wat je doet, als je maar gelukkig bent.” Maar het is best een opgave om altijd gelukkig te zijn. Dat is bijna niet te doen.’

‘Ik zie vaak bij studenten dat ze het gevoel hebben dat ze het gelijk goed moeten doen’, vult Van der Meer aan. ‘Maar je carrière of loopbaan gaat allerlei kanten op. Soms moet je een fout maken om vervolgens weer iets nieuws te leren.’

Grootste boosdoeners

Sociale media zijn een van de grootste boosdoeners in deze epidemie. ‘Je wordt constant gevoed met het gevoel dat anderen het beter hebben en je het zelf niet goed doet. Sommige studenten die ik spreek zitten zes uur per dag op Instagram. In die tijd kun je heen en weer naar Parijs’, zegt Van Veldhoven. Groenwegen: ‘Door mooi weer te spelen leggen we elkaar veel druk op.’

‘LinkedIn is eigenlijk een ontzettend vervelend platform’, vindt rechtenstudent Kornelius. Je wordt constant geconfronteerd met wat mensen hebben bereikt en je ziet nooit dat mensen even niks aan het doen zijn. Hierdoor lijken ook de mogelijkheden eindeloos waardoor je niet goed weet wat je moet kiezen. ‘Want door een master te kiezen, sluit je het carrièrepad voor de rest uit.’

‘De druk om te presteren is nu hoger dan vroeger’, vermoedt Van der Meer, en dat leidt tot onrust en twijfels. ‘Door toegenomen onzekerheid over huisvesting, oorlogen, klimaat en financiële middelen is er minder sociale samenhang. Schermtijd en de mogelijkheid tot duizenden verschillende opties versterken dat.’

Onzekerheid en onrust

In die snel veranderende maatschappij is het hebben van status veel belangrijker geworden, vertelt Van Veldhoven. ‘Het is misschien niet meer zo bijzonder als je een bachelor en een master hebt’, beaamt ook Groenewegen.

De kunst is om te blijven relativeren, zegt Van der Meer. ‘We hebben vaak het gevoel dat we ergens invloed op hebben, terwijl dat helemaal niet zo is. En dan kan je eindeloos hard werken, maar dat haalt de onzekerheid en onrust niet weg.’ Bovendien kunnen stress en prestatiedruk ook een positieve impact hebben en zorgen voor energie en concentratie, legt Van Veldhoven uit. ‘Onder bepaalde druk presteer je soms beter en daar kan je voldoening uit halen.’ ‘Als ik iets leuk vind, wil ik het gewoon goed doen’, aldus Baldwin, die eerder technische bestuurskunde en international studies studeerde. ‘Dat heb ik ook gemerkt bij archeologie. Het is honderd procent mijn passie en daardoor heb ik nog geen negatieve druk ervaren.’

De studenten en experts benadrukken dat het belangrijk is eerlijk over het onderwerp te zijn en er over te blijven praten met studiegenoten, docenten, collega’s en vrienden. ‘Durf te benoemen waar je enthousiast van wordt en wat je kwaliteiten zijn’, zegt Van der Meer. Haar gouden tip: ‘Durf op je bek te gaan.’