Het is vier oktober, een uur ’s nachts, Leidens Ontzet is voorbij. Op de hoek van de Beestenmarkt slurpt een puber het laatste bodempje bier uit zijn pitcher en laat die vervolgens op de grond vallen. Twintig meter verderop keren twee medewerkers van een worstenkraam een enorme braadpan om, niet in maar náást de prullenbakken over een hoop afval en opgestapelde oude dozen. Vetresten en afwaswater stromen over straat.
Terwijl de kermis krimpt, lijkt de berg met troep te groeien. Onder elke vertrekkende vrachtwagen verschijnen nieuwe blikjes, resten plastic en glasscherven.
Het is nauwelijks te geloven, maar dankzij de afdeling Stedelijk Beheer van de gemeente Leiden ziet over een paar uur ziet niemand meer wat zich hier de afgelopen dagen heeft afgespeeld.
Hozen
Normaal gesproken is het om half vier ’s nachts uitgestorven op hun hoofdkwartier in de Zeeheldenbuurt, maar nu lopen er steeds meer mensen de kantine binnen. Vaste medewerkers, maar speciaal voor vannacht zijn ook vrijwilligers van andere afdelingen opgetrommeld – inclusief lokale politici. ‘Je krijgt een bladblazer of hark’, instrueert unitleider Aad Benschop zijn in oranje outfits gestoken medewerkers. ‘Daarmee kun je het afval van de moeilijk te bereiken plekken weghalen en neerleggen voor de veegmachines. Zo proberen we onze tijd vol te maken tot een uur of zeven.’
Benschop tempert de verwachtingen. ‘Het is een stuk minder afval dan vroeger. Waar de veegwagens vroeger zes, zeven vrachten weghaalden op een ochtend, doen ze er nu maar twee. Als je hier kwam om echt te hozen: dat is het niet meer.’
Het is mooi werk, zegt machinist Herman Bijl terwijl hij rond kwart over vier zijn veegwagen over het Levendaal stuurt. ‘Kijk, vegen is vegen, maar de stad is elke dag weer anders.’ Ook het contact met de bewoners vindt hij leuk. ‘Zeker nu er veel bladeren vallen bedanken mensen me vaak. Of ze komen naar buiten om gauw hun stoepje nog te vegen. Ik zie dan in mijn spiegel dat ze dat achter me doen, en dan keer ik altijd nog even om.’
Harken
Een half uurtje later staat beheermedewerker Abdullah Cakmak op de Nieuwe Beestenmarkt. ‘Wat een bende, hè? En we zijn al drie dagen bezig. Ik werk hier al 37 jaar en het is elk jaar hetzelfde.’ Toch ziet ook hij dat dat de hoeveelheid afval daalt.
‘Vroeger hadden we heel veel plastic bekertjes, dus de vervuiling wordt steeds minder. Daar ben ik heel blij mee. Maar de stad vervuilen is ook traditie natuurlijk. Dat is cultuur, dat kun je niet veranderen. Maar ik kan je garanderen: morgen herken je de stad niet meer.’
Naast een leeg podium staat Ashley North met een hark in zijn handen. De wethouder Klimaat, Mobiliteit en Financiën probeert glas en lege blikjes onder omgevallen fietsen vandaan te halen, en deelt zijn ervaring met collega-wethouder Yvonne van Delft: ‘Dit is dus waar beheerders in de wijken vaak tegenaan lopen. Mensen klagen dan dat er nog vuil ligt, maar je krijgt het er bijna niet onder vandaan.’
Hij krijgt onverwachts hulp. Een wankele passant pakt North’s gereedschap uit zijn handen en slaat aan het harken. ‘Ik liep langs en dacht: iedereen zit samen te zuipen – ik ook hoor – maar waarom niet even helpen?’, legt deze Michael uit. ‘ Het zou veel beter zijn als we ook samen opruimen!’
Na een uurtje samen harken – grinnikende collega’s hebben inmiddels een extra hark geregeld – houdt Michael het voor gezien.
Gehaktballen
Toon Keijzer, manager sportaccommodaties, merkt op wat voor verbetering dat is ten opzichte van vroeger: ‘Ik hoor ook bij de mensen die nog in de plastictijd meegeholpen heeft, maar nu moeten we af en toe een prulletje van elkaar weg zien te kapen om voldoende werk te houden. Het is echt een wereld van verschil, ik schat dat er nog maar een kwart van de vervuiling is van toen.’
Gelukkig is het zeven uur: tijd om terug te keren naar de Zeeheldenbuurt. Terwijl het langzaam licht wordt, staat daar een ontbijt klaar: behalve broodjes en sap zijn er ook warme gehaktballen. Voor sommigen een welkom moment om even bij te komen. Nog even, dan moeten ze aan hun normale werk beginnen.
‘Hier’, roept Liselotte Rambonnet (31, PhD biologie) terwijl ze op het Rapenburg dobbert. ‘Een verse fiets!’ Ze pakt een touw met een grote haak eraan terwijl Pieter Lange (36, ICT’er) naar de kade stuurt. Voor de deur van Augustinus springt Rambonnet aan wal. Met de haak takelt ze de fiets omhoog en parkeert hem in een fietsenrek.
Oude barrels laat ze liggen, zegt ze. ‘Want daar groeien allemaal mosselen en sponzen op. Maar verse fietsen halen we eruit.’ Lange: ‘In een slechte week vinden we er zo zes of zeven. Vooral hier, in het Rapenburg.’
Het is drie oktober. Maar terwijl de Grote Optocht door de straten trekt, kanoën acht vrijwilligers van De Grachtwacht met een afvalgrijper en vuilniszak door de binnenstad om de grachten schoon te maken. Om alle volle afvalzakken te kunnen vervoeren vaart hun elektrische bootje ook mee.
‘Dit is begonnen met een opiniestuk in Mare’, legt Rambonnet uit. ‘Auke-Florian (Hiemstra, red.) en ik waren een stukje gaan varen, toevallig in de week na 3 oktober. We vonden toen op achthonderd meter gracht duizend plastic bekertjes. Wij hadden tijdens Leidens Ontzet ook gewoon een biertje gedronken, maar zelfs als biologen hadden we niet door dat al dat plastic een probleem zou zijn. Toen zijn we actie gaan voeren voor statiegeldbekers, net zolang tot die er kwamen.’
Nu liggen er vooral veel blikjes in de grachten, ook volle. Daar heeft het team er inmiddels al heel veel van verzameld. Om er vanaf te komen houden ze soms borrels voor de vrijwilligers. ‘Inmiddels kan ik op afstand zien of een blikje nog dicht is’, zegt Lange. ‘Dan drijven ze op een heel typische manier.’
Maar de vrijwilligers vinden veel meer, zegt Lange. ‘Een vondst staat in mijn geheugen gegrift. Dat was een pop waarvan alleen de tenen boven water dreven. Dan schrik je je rot.’ Rambonnet: ‘We vinden ook veel condooms. Gisteren op twee oktober ook weer twee of drie.’ Lang: ‘En de Leidse Paling’. Rambonnet: ‘Zo noemen we de dubbele dildo die we een keer hebben gevonden, ja.’
‘Who the fuck verzint het om nu te gaan kanoën?’ klinkt het opeens.
De zanger van coverband De Deik moet vanaf het podium bij het Stadsbrouwhuis zijn verbazing kwijt over de voorbijvarende groep.
Maar de vrijwilligers weten het wel: ‘Het geeft elke keer weer veel voldoening hoe schoon we de gracht achterlaten’, aldus Rambonnet. ‘Maar helaas is het volgende week weer net zo vies.’ Lange: ‘Je kunt er aardig fanatiek van worden. Dat zijn de meesten ook.’
Eenmaal terug op de kade is het eindelijk tijd om de thermoskan haverchocomelk aan te breken én om de vangst te analyseren (‘zodat we de bron kunnen aanpakken’): een verkeersbord, een clubjas, 74 statiegeldbekers en 497 blikjes, waarvan zes vol. Dat zijn er minder dan de 617 blikjes die ze een dag eerder hebben opgevist. Rambonnet: ‘Maar dit is dus nieuw afval sinds gisteren.’ Lange: ’Dit drie-oktoberweekend zitten we nu al boven de 1000.’