Op 22 april werd Pahalgam, een bergdorp in het door India bestuurde Kasjmir, het toneel van een bloedbad. Vier gewapende mannen in militaire uniformen openden het vuur. Daarbij kwamen 26 mensen om, vooral hindoes waren doelwit. De aanval bracht het al broze evenwicht in de regio opnieuw aan het wankelen.

Wat volgde waren raketinslagen, artilleriebeschietingen en drone-aanvallen. Vier dagen lang vlamde het oude Kasjmir-conflict tussen India en Pakistan op, met tientallen doden aan beide zijden tot gevolg.

Op 10 mei kwam er door bemiddeling van de Verenigde Staten toch een staakt-het-vuren. Maar in Kasjmir zijn perioden van rust altijd onzeker. In ‘de meest gemilitariseerde regio ter wereld’ blijven de spanningen altijd bestaan, aldus universitair hoofddocent Carolien Stolte.

Oorlog

‘Dit is een probleem met koloniale wortels’, vertelde ze maandagavond tijdens een zogeheten actualiteitencollege over een van de meest slepende grensconflicten. ‘Toen de scheiding tussen India en Pakistan in 1947 onvermijdelijk bleek, hebben de Britten een lijn getrokken. Maar als je kijkt naar hoe het land destijds verdeeld was, zie je een lappendeken bestuurd door lokale vorsten: radja’s, maharadja’s, sultans.

De hindoeïstische maharadja Hari Singh, de laatste van Jammu en Kasjmir, stond daarom in 1947 voor een onmogelijke keuze: aansluiting bij de moslimmeerderheid in Pakistan, het seculiere India of onafhankelijkheid. Na geweld tussen hindoes en moslims koos hij voor tijdelijke autonomie, maar toen Pakistaanse strijders binnenvielen, riep hij het leger van India op de balans terug te brengen. Maar die hulp kreeg hij enkel op voorwaarde dat Kasjmir zou toetreden tot India. ‘En dat gebeurde, met de Eerste Kasjmiroorlog tot gevolg.’

Het conflict werd een van de eerste zaken van de pas opgerichte Verenigde Naties. ‘De Veiligheidsraad bemiddelde uiteindelijk in een wapenstilstand en komt met het besluit dat, omdat er geen duidelijke politieke oplossing voor dit conflict is, de bevolking van Kasjmir zelf moet stemmen over het lot van deze regio.’

Die volksraadpleging verloopt zo moeizaam, dat het vertrouwen erin verdwijnt en het volk nooit om een stem wordt gevraagd. ‘Zelfs in 2025 voelt de bevolking van Kasjmir zich niet gehoord.’

Zoet water

Een van de strijdpunten is de Siachengletsjer, die door beide partijen wordt geclaimd. ‘India wil dat gebied absoluut niet opgeven. Als het dat doet, ontstaat er namelijk een directe doorgang tussen Pakistan en China in Kasjmir. En Pakistan en China zijn bondgenoten van elkaar.’

Het gebrek aan zoetwaterbronnen zorgt ervoor dat de spanningen nog verder oplopen. ‘In 1960 werd het Indus-Waterverdrag ondertekend. Een groot deel van het zoet water waarmee Pakistan zichzelf voorziet, ontspringt in India. Het verdrag besluit welke stromen uiteindelijk naar Pakistan gaan, welke naar India.’

Maar dat verdrag staat door klimaatverandering steeds meer onder druk. ‘In Zuid-Azië is bijna geen zoet water. Voor drinkwater zijn deze landen bijna helemaal afhankelijk van gletsjers in de Himalaya. En die gletsjers smelten. Water wordt steeds belangrijker, maar dat verdrag dus ook.’

‘India is een onwijs interessant land’, vraagt een man uit het publiek. ‘Toch zie je het maar weinig in het nieuws. Waar komt die desinteresse vandaan?’

Stolte: ‘Aandacht voor India groeit exponentieel. Als ik kijk naar hoeveel aandacht er was voor de eerste verkiezing van president Modi, toen ook de grootste democratische verkiezingen ter wereld, mocht je blij zijn als er een item over werd gemaakt. Dat is nu echt niet meer zo. Het is wel zo – en dat betreur ik heel erg – dat in Nederland India een zogeheten slecht-nieuws-land is. Alleen als er echt iets gebeurt, vaak iets naars, wordt er veel aandacht aan besteed, terwijl we het natuurlijk hebben over een regio waar een kwart van de mensheid huist. Daar zou meer reguliere aandacht voor mogen zijn.’

Religie

Een jonge man zegt dat India afgelopen mei Pakistan gemakkelijk kon aanvallen, zonder dat Pakistan een tegenreactie gaf. ‘Daarmee toont Pakistan zich angstig voor escalatie. Is dat een analyse die jij deelt?’

‘Pakistan heeft er veel in geïnvesteerd om niet als agressor te worden gezien,’ aldus Stolte. ‘Toen de aanslagen werden opgeëist door een groep die vanuit Pakistan opereerde, distantieerde de regering zich direct. India rekende het Pakistan toch aan. Maar juist daarom kan Pakistan blijven zeggen: “Wij zijn niet de agressor”, en dat is in een escalerend conflict een belangrijke kaart om zo lang mogelijk vast te houden. Dat is niet alleen angst, maar ook strategie. Bovendien is India’s leger veel sterker dan dat van Pakistan. India heeft het tweede grootste leger en is qua slagkracht het vierde leger ter wereld. De machtsverhoudingen liggen scheef en dat weet Pakistan natuurlijk ook.’

‘In mijn ogen is het kernprobleem religie’, zegt een zichtbaar geëmotioneerde toehoorder. ‘Daar heeft u het niet over gehad. Dat begon met de overheersing van de hindoegemeenschap door de moslims in de jaren 1000. Hindoes werden uitgeknepen, onderdrukt en uitgebuit. De maharadja was hindoe en koos voor India, daar ligt het fundament voor het conflict. U wilt als historicus geen voorspellingen doen. Dus ik doe het voor u. Dit probleem is onoplosbaar. En dat komt door religie.’

Stolte: ‘Het heeft zeker met religie te maken, maar niet alleen. Als je vraagt aan de moslimgemeenschap in Kasjmir wat die wil, hoor je heel veel verschillende meningen. Dus ook als je kijkt naar een groep, kom je tot de ontdekking dat het helemaal geen groep is. Ik ben bang dat u gelijk heeft en dat dit probleem onoplosbaar is. Ik zou willen dat we een oplossing hadden.’