Nuno Atalaia doceerde tot januari 2021 Portugees bij de bachelor international studies, maar in tegenstelling tot veel van zijn collega’s kreeg hij geen contract. Hij bleef twee jaar freelancer. ‘Ik merkte snel dat het voor mij anders was. Ik werd niet op vergaderingen verwacht, en ik hoefde ook niet op mails van de coördinator te reageren.’

International studies haalt de taaldocenten bij andere opleidingen en instituten, waaronder het Academisch Talencentrum. Daar werken alleen freelancers. En dat bleven ze, ook al stonden ze fulltime voor de klas bij de bachelor en hadden hun directe collega’s wel een contract.

Zeker veertien docenten hadden een verkapt dienstverband. Soms jarenlang.

‘Ik sprak een docent die bijna tien jaar op deze manier bij de opleiding werkte, terwijl hij heel veel uren maakte’, vertelt Atalaia. ‘Terwijl docenten juist een belangrijk deel van de opleiding vormen. Ze zijn het gezicht van het programma: studenten krijgen zes uur per week taalcollege.’

Freelancers hebben een kwetsbare positie, zegt Nicole van Os. Ze is studieadviseur bij Geesteswetenschappen, en nam het als vakbondslid en voorzitter van het Lokaal Overleg op voor de zzp’ers. Maandag kreeg ze van de Algemene Onderwijsbond de zogeheten ‘Academiekus’, een prijs voor alle positieve initiatieven voor goede arbeidsomstandigheden in het hoger onderwijs.

‘Je hebt geen werkrelatie’, zegt Van Os over de zzp’ers. ‘Als je ziek bent, moet je zelf een vervanger regelen. Je krijgt geen betaald ziekteverlof of pensioen. Je bent daarnaast ook geen onderdeel van het team, dus ze kunnen niet vragen of je bij vergaderingen wil zitten of mee wil denken over ontwikkeling van de lesstof. Op die manier doe je niet alleen de docent tekort, maar ook de opleiding.’

De beloning blijft ook achter, zegt Atalaia. Het uurloon van de freelancers is al tien jaar hetzelfde. ‘Zestig euro per uur, contactuur, dus inclusief voorbereiding en dergelijke. Dat is een prima bedrag, voor tien jaar geleden. Maar inflatie is nooit meegerekend.’

Voor veel docenten is de universiteit hun enige werkgever, en dat mag volgens de wet niet. ‘Mijn accountant zei vanaf het begin dat het problematisch was. Ik ben muzikant, dus daarvoor werkte ik voor allerlei verschillende opdrachtgevers. Maar dit ging om een groot aantal uren, en hij waarschuwde dat je niet tachtig procent van je inkomen van een enkele werkgever kan krijgen. Dat is een arbeidsrelatie.’

Tot een paar jaar geleden handhaafde de Belastingdienst nauwelijks op dit soort verkapte dienstverbanden, vertelt Van Os, maar dat is veranderd. ‘Dat is dus een risico voor zowel de docenten als voor de universiteit. Dat was een van de argumenten voor het college van bestuur.’

Het college van bestuur, toen nog onder leiding van rector Carel Stolker, ging er snel in mee, vertelt Van Os. Al waren de eerste contracten maar voor een stukje van de aanstelling vast, en de rest tijdelijk. ‘Dan kregen ze een contract van 0,2 fte, terwijl ze 0,6 fte werkten. Dat werd de tweede fase van het project, en we hebben laten zien dat het niet nodig is om die flexibiliteit achter de hand te houden. We konden aantonen dat het werk structureel is, omdat studentaantallen ofwel groeien, of stabiel blijven.’

Met succes: ‘Daarna kreeg iedereen een grotere aanstelling. Ook dankzij de nieuwe cao.’

Van Os weet nog steeds niet wie veel van de freelancers zijn, ook al streed ze voor hun contracten. Ze kaartte de kwestie aan op basis van een anonieme vragenlijst, en Atalaia was de contactpersoon. ‘Ik zorgde ervoor dat mijn rapport absoluut niet herleidbaar was naar personen’, zegt ze. ‘Veel mensen zijn bang voor hun rechten. Het is ontzettend moeilijk om voor jezelf op te komen als je in een kwetsbare positie zit. Nuno durfde het wel.’

‘Ik had het minste te verliezen’, zegt Atalaia. ‘Voor velen is dit inkomen onmisbaar, omdat ze bijvoorbeeld een gezin hebben. Ik zou met het salaris van mijn man een periode kunnen overbruggen, en niet meteen op straat staan.’

‘Ik had trouwens ook het minste te winnen’, zegt hij. Zelf heeft hij dat vaste contract niet gekregen, want halverwege het proces verruilde hij Leiden voor Nijmegen, waar hij nu promoveert. ‘Maar dat is het punt van vakbonden, nietwaar? Je hebt organisaties nodig die de rechten beschermen van degenen die ze het hardst nodig hebben.’