In het kantoor van de pedel in het academiegebouw zit Jully Acuña Suarez woensdagochtend te wachten tot ze haar proefschrift mag verdedigen. De Colombiaanse promovendus is zenuwachtig, maar in tegenstelling tot bij een normale promotie, is ze dat niet alleen voor zichzelf.
Naast haar zit de Portugese Marcelo Marques Miranda, haar partner binnen de wetenschap en daarbuiten. Direct aansluitend op haar promotie is hij aan de beurt om hetzelfde proefschrift te verdedigen.
Twee promovendi die samen een proefschrift schrijven en daarop allebei hun doctorstitel halen. Het is een zeldzaamheid, maar niet de eerste keer dat het in Leiden gebeurt. Aan de dikte van het proefschrift te zien was het een succesvolle samenwerking, met 600 pagina’s is het makkelijk twee keer zo dik als een gemiddelde dissertatie.
Het is dan ook niet de eerste keer dat het tweetal samenwerkt. Marques Miranda en Acuña Suarez ontmoetten elkaar tien jaar geleden toen ze in Duitsland studeerden. Sindsdien zijn ze een stel doen ze samen onderzoek.
Archeoloog en kunstenaar
‘Ik ben van huis uit kunstenaar’, vertelt Acuña Suarez, ‘en Marcelo is archeoloog. Maar we doen allebei onderzoek naar cultureel erfgoed, zo kwamen we bij elkaar uit. We deden tijdens onze studie onderzoek naar inheemse groepen in Thailand. Het probleem was dat wij geen Thais spraken en zij geen Engels. Dat maakte het wel lastig. Dus gingen we kijken of er ergens anders ter wereld een plek was waar die taalbarrière minder zou zijn, en zo kwamen we uit bij de Kamëntšá, een inheemse bevolkingsgroep in Colombia.’
De onderzoekers besloten allebei te gaan promoveren. Marques Miranda kreeg een plek in Leiden aangeboden bij emeritus hoogleraar archeologie Maarten Jansen. Acuña Suarez zou aanvankelijk in Duitsland aan de slag gaan.
Marques Miranda: ‘Toen ik tegen mijn begeleider zei dat Jully in Duitsland ging starten aan hetzelfde onderwerp, vertelde hij me dat je in Leiden een gezamenlijk proefschrift kan schrijven. Hij stelde voor dat Jully naar Leiden kwam om samen aan het onderzoek te werken. Dat leek ons een goed idee.’
Nuttige burgers
Samen onderzocht het stel wat er was overgebleven van het culturele erfgoed van de Kamëntšá. Marques Miranda: ‘We hebben gekeken naar hoe missionarissen de religie en cultuur hebben geprobeerd uit te roeien. Dat gebeurde met fysiek geweld, maar ook door christelijke feestdagen te plannen op momenten dat de Kamëntšá hun eigen ceremonies hielden. Die raakten daardoor in onbruik.
‘Het doel van de missionarissen was om de inheemse cultuur te vernietigen en de mensen te veranderen in “nuttige burgers”. Wij willen juist onze blik op deze bevolkingsgroep dekoloniseren, zowel in de wetenschap als in de manier waarop naar hun cultureel erfgoed wordt gekeken in musea.
‘Het was soms wel lastig om samen te werken. We hebben allebei verschillende werkritmes. Ik schrijf graag, Jully spreekt liever. Maar we hebben dezelfde ideeën en zijn er samen uitgekomen.’
Acuña Suarez: ‘Dan maakt het niet uit dat hij een archeoloog is en ik vanuit de kunsten werk. We deden samen veldwerk in dezelfde gemeenschap, en daar was het veel makkelijker om samen te werken. Als je alleen bent, ben je echt op jezelf aangewezen. We moesten contact onderhouden met veel verschillende mensen in die gemeenschap en dat was met zijn tweeën een stuk beter te doen.’
Aparte ondervraging
‘Hoog… geleerde opponens, zeer… geleerde opponens.’ Vlug oefenen de promovendi nog even met een blaadje met de Nederlandse aanspreekvormen van de promotiecommissie. Dan geeft de pedel het teken dat het tijd is om te beginnen. Het spiekbriefje wordt snel tussen de pagina’s van het proefschrift gestopt. Hebben ze onderling afgesproken dat Acuña Suarez als eerste gaat? ‘Nee, de pedel heeft dat gewoon zo bepaald. Mijn naam staat als eerste op het proefschrift, misschien daarom?’
Ze worden apart ondervraagd door dezelfde promotiecommissie, maar vooraf zijn er afspraken gemaakt over de inhoudelijke verdeling. Dat betekent ook dat Marques Miranda gewoon in de zaal kan zitten als Acuña Suarez als eerste aan de beurt is om het proefschrift te verdedigen. Marques Miranda: ‘Sommige mensen dachten dat we een gezamenlijk diploma zouden krijgen, maar we krijgen er gelukkig ieder een apart. Wel zo handig als we ergens willen solliciteren.’
Twee keer een ‘hora est’ van de pedel later is de universiteit een stel doctoren rijker. Acuña Suarez is enorm opgelucht. ‘Ik was enorm gespannen. Veel meer dan Marcelo, die leek de hele tijd kalm te blijven.’ Toch is Marques Miranda na een lange omhelzing met zijn partner ook geraakt. ‘Het is jaren aan werk die vandaag bijeen is gekomen. Terugkijkend kan ik het me amper voorstellen dat ik dit alleen had moeten doen. Dan was ik er zeker minder tevreden mee geweest.’
Raden ze nu alles achter de rug is andere onderzoekers ook aan samen te promoveren? Acuña Suarez: ‘Ik hoop heel erg dat Leiden de mogelijkheid om samen een proefschrift te schrijven in stand houdt. Zo kun je interessante dwarsverbanden tussen disciplines leggen die je niet krijgt als je alleen werkt.’
Marques Miranda: ‘Zonder twijfel. De academische wereld kan heel individualistisch zijn, terwijl samenwerken juist de toekomst van de wetenschap moet zijn. We zijn niet alleen onderzoekers, we zijn ook mensen.’