‘Ik ben veranderd’, vertelt Hakan Külcü. ‘Toen ik aan mijn proefschrift begon vond ik de islamitische cultuur armzalig, dogmatisch en ondoordacht, achterlijk eigenlijk.’

Nu, na zeven filosofische jaren en met een doctorstitel op zak, wijst rechtsfilosoof en advocaat Külcü juist op westerse gebreken. ‘We zijn allemaal gelijk. Dus iedereen doet wat hij wil: eten, drinken, seksen – hedonisme is het. Maar daarmee hebben we een schatkist vol deugdethiek, een traditie van millennia gewoon weggesmeten.’

De arbeiderszoon met Limburgse tongval komt van ver, maar is dichtbij huis: zijn studerende leven begon vlak na 9/11 in Maastricht. Nu bestiert hij zijn advocatenkantoor in Nuth, een plaatsje daar vlakbij: tussendoor zaten Amsterdam, Leiden, Oxford en nogmaals Leiden. Met dat kantoor verdedigt hij Ongehoord Nederland!, de rechts-radicale omroep van voormalig oorlogsverslaggever Arnold Karskens, die ook de promotie van Külcü in het Academiegebouw bijwoonde. Naast Karskens was ook Paul Cliteur aanwezig als commissielid, en trad Andreas Kinneging op als promotor. Het onderwerp van de dissertatie: een vergelijking tussen klassieke- en moderne waardesystemen. De protagonisten zijn Thomas Hobbes (van de notie ‘Sociaal Contract’), als vertegenwoordiger van de modernen en de klassieke filosoof Aristoteles.

Külcü is verknocht aan klassiekers. Het symbool van zijn advocatenkantoor is jurist en filosoof Cicero. Alle medewerkers staan op de website trots geportretteerd voor een replica van het Apollo- standbeeld van Belvedère. De doctor pleit voor een herwaardering van de klassieke waarden van plichtsgevoel, hiërarchie en gemeenschapszin. En hij bekritiseert (doorgeschoten) vrijheid, gelijkheid en individualisme.

Wereldbeelden

Vanuit zijn kantoor vertelt Külcü: ‘Dat onderscheid in waarden, daar zitten de wezenlijke verschillen tussen “het moderne” en “het klassieke”. Ik doel niet op tijdsvakken, maar op wereldbeelden en waardesystemen. Die moderne visie is nu dominant maar bestond al in de oudheid. En de klassieke lijn is er ook nu nog.

‘In Turkije bijvoorbeeld: daar bestaan die systemen echt náást elkaar. Daaruit komen ook veel maatschappelijke spanningen. Ook in mij, en ik denk bij iedereen met een bi-culturele achtergrond. Veel mensen realiseren zich dat niet. Die doen aan cherrypicking, en laten die spanningen bestaan. In dit proefschrift wilde ik op rationele gronden bepalen waar het accent moet liggen.

‘Klassieke ethische waarden werden overal gedeeld en beslaan, symbolisch, zowel Athene als Jeruzalem – de Griekse filosofie en democratie én het jodendom, de islam en het christendom. Ten eerste staat de deugdplicht centraal. Dat wil zeggen: de verplichting te doen wat je behoort te doen om een goed mens te zijn, vanuit een ethisch ideaal.

Hierarchie

‘Verder is niet gelijkheid maar hiërarchie bepalend, want we zijn niet gelijk. Misschien beginnen we allemaal gelijk, maar uiteindelijk gaat het erom dat we ons karakter ontwikkelen. Daarin zijn sommigen nu eenmaal verder: deugdzamer, redelijker, socialer. Tegenwoordig hebben mensen bepaalde associaties bij “hiërarchie”, zoals neerkijken op anderen. Maar die klassieke lijn van Plato, Aristoteles, Cicero, Thomas van Aquino et cetera wijst dat juist af.

‘Ten slotte gaat het bij klassieke waarden om gemeenschappen. We horen in verschillende samenstellingen en hiërarchische lagen bij elkaar. Bijvoorbeeld in een moeder-kindrelatie, een gezin, een dorp of de staat. In zulke groepen hebben mensen verschillende kwaliteiten. De mensen die bekwamer, wijzer en ontwikkelder zijn, moeten hun kwaliteiten voor het algemeen belang gebruiken en niet voor zichzelf.’

Toch kreeg in de klassieke oudheid maar een select groepje mannen de kans kwaliteiten te ontwikkelen. U en ik waren slaven geweest.
‘Heel veel mensen zitten hiermee, ik vroeger ook, totdat ik me erin ging verdiepen. Want die klassieke denkers zouden juist zeggen dat er tegenwoordig iets heel erg goed gaat. Kwaliteit komt bovendrijven. Waar het ook vandaan komt: goud is goud, om het zo maar te zeggen. Volgens die denkers moet een samenleving zo werken dat het géén oligarchie wordt waarin een select gezelschap van rijken heerst. Terwijl dat systeem vaak wordt verward met klassiek denken en het ancién regime.’

Dat was feodaal.
‘Ja, en tooide zich niet voor niets in het gewaad van het klassieke denken. Het woord aristocratie betekent weliswaar “de besten heersen”, maar dat was niet per se het geval. Het zou zoals in een voetbalteam moeten zijn: degenen met de meeste kwaliteit moeten het hardst werken en de rest op sleeptouw nemen. Dus ook mensen zoals jij en ik – ook al is iemand in een schuur geboren, zoals mijn vader bijvoorbeeld. Zó werkt de goede maatschappij.’

Toch was het juist Napoleon die onder het mom van ‘vrijheid, gelijkheid, broederschap’ de meritocratie door Europa verspreidde.
‘Ja, merite betekent verdienste, dus niet gelijkheid. Toen is het glazen plafond doorbroken, en konden ook normale mensen doorgroeien.
‘Maar wat óók is gebeurd: het kwaliteitscriterium is losgelaten. Men is gaan denken dat gelijkheid voor de wet absolute gelijkheid betekent, alsof we echt allemaal hetzelfde zijn. En de verdiensten, het hard werken, wijsheid, verstandigheid, matigheid, moed, vriendelijkheid, betrouwbaarheid, waarachtigheid, geestigheid, redelijk en billijk met anderen omgaan zijn allemaal losgelaten als ideaal.’

‘Plato legt vier eeuwen voor Christus al haarfijn uit: de democratie vereffent het speelveld. Daardoor kunnen mensen groeien. Maar zodra het kwaliteitscriterium wordt losgelaten, zakt alles weer in. Er is geen maatstaf voor de deugd als iedereen écht gelijk is, beweert hij dus. En dat zie je nu. Veel eten, drinken, vakantie vieren: dat is het ultieme leven, denken sommigen. Maar dan wordt het ieder voor zich en verworden we tot atomaire individuen, los zand.’

Hobbes heeft het niet over gelijkheid, maar pleit juist voor de noodzaak van absolute soevereiniteit?
‘Voor hem gaat dat niet per se over een alleenheerser. Het kan ook om een klein groepje mensen gaan. Of dat nou een oligarchie, aristocratie of meritocratie wordt genoemd, of volksvertegenwoordigers. Want in zekere zin hebben wij dat idee overgenomen: ons parlement bepaalt wat gebeurt.’

Zijn er wat dat betreft raakvlakken met uw verdediging van Ongehoord Nederland!?
Külcü schakelt naar jurist: ‘Wat er gebeurd is: er werden drie sancties opgelegd omdat ON! zich niet aan de journalistieke code zou houden. Ze zouden onware, feitelijk onjuiste opvattingen delen. Op grond daarvan heeft de NPO toen aan de staatssecretaris gevraagd de licentie in te trekken.

‘De kerngedachte was: de omroep monddood maken. Wij hebben ons daartegen verweerd en ook gelijk gekregen, want de NPO was niet bevoegd om journalistieke kwaliteitseisen op te leggen.

‘Hier kwamen mijn rollen als rechtsfilosoof en advocaat bij elkaar. Want je gaat in abstractie denken: wat is een democratie? Wat is een rechtsstaat? Wat is de vrijheid van meningsuiting? En welke gevaren liggen hier op de loer?’

Het gevaar van desinformatie verspreiden ligt op de loer.
‘Als de vrijheid van meningsuiting wordt beperkt om desinformatie tegen te gaan is de remedie erger dan de ziekte. Dat is de klassieke gedachte: laat die meningen maar botsen, dan kan de burger zelf uitmaken waarvan hij overtuigd is. Daarom sta ik ook achter een extreemlinkse omroep – als het publieke bestel maar evenwichtig is.’

‘Een dissidentengroep wegzetten is bloedlink, want daarmee marginaliseer je ze. Dat is de tirannie van de meerderheid: de discussie doden. Dan groeit het wantrouwen, en die ene groep gaat denken: “Ze leggen ons hun visie op, wij mogen niet zeggen wat we denken.” In die spiraal zijn we nu terechtgekomen. Dat is heel zorgelijk.’

De Tweede Kamervoorzitter duldt de kwalificatie ‘extreemrechts’ niet als het over de PVV gaat.
‘Dat moet gewoon gezegd kunnen worden, net zoals iemand extreemlinks mag worden genoemd. Je kan dat niet chic vinden, maar daar hebben we het niet over. We hebben het over vrijheid van meningsuiting. Dat mes snijdt aan twee kanten. Ik vind dat dat heel ver moet gaan, want hoe enger jij de vrijheid van meningsuiting begrenst, hoe minder gelegenheid ideeën hebben om te botsen. En dat is gevaarlijk.

‘Mona Keijzer zei laatst op televisie dat er een sterke correlatie bestaat tussen islamitische cultuur en Jodenhaat. Daar ben ik het helemaal niet mee eens. Maar ze moet dat wél kunnen zeggen. Dat soort stellingnames moet je ook niet afdoen als verwerpelijk, zoals links vaak heeft gedaan. Wat je moet doen: vertrouwen in je argumenten en die goed naar voren brengen. Dát werkt.’

Pluriformiteit klinkt mooi, maar moet er op kosten van de belastingbetaler worden gesuggereerd dat de hongersnood in Gaza propaganda is, zoals ON! heeft gedaan? Of dat er een golf aan geweld tegen ‘blanken’ door ‘negers’ bestaat, ondersteund door een Tiktok-compilatie? Is dat niet gewoon racisme?
Fel: ‘Kijk, in theorie klinkt het mooi dat racisme evident zou zijn. Maar als dat zo was, hoefden we er ook niet over te discussiëren. Maar zo werkt het niet: dit is geen exacte wetenschap.

‘Ander voorbeeld: de NPO-Ombudsman stelde in onze zaak dat ON! aantoonbaar foutief had gesteld dat de borsten van 16-jarigen worden geamputeerd voor gendertransitie. Dus dat hebben we onderzocht, en wat blijkt: dat staat gewoon op de site van het AMC. We hebben dat aanhangig gemaakt bij de NPO-bezwaarcommissie, en zij vervolgens aan de Ombudsman. Maar die reageert vervolgens niet, dus dat blijft nu hangen.’

Dat is één voorbeeld. Op de ON!-website staat een waslijst met rectificaties.
‘Die tonen een zelfreinigend mechanisme aan, zoals het iedere omroep en goede media betaamt. De mens is geen alwetende god, geen waarheidsorakel. Maar zo wordt wél gehandeld, en dat heeft een sterk totalitair karakter. Er zou helemaal geen individu of commissie moeten zijn die op voorhand bepaalt wat waar is of niet. Dáár komen mensen tegen in verweer, dat is problematisch. En als er sprake is van geschillen hebben we altijd nog de rechtbanken – daar zetten we bewijs tegenover elkaar.’

Hakan Külcü, Hoe te leven: klassiek of modern? Aristoteles en Hobbes vergeleken, een filosofische vergelijking tussen het klassieke en het moderne mens-, wereld- en samenlevingsbeeld. Promotie was 29 mei