‘De toespraak van minister Van Engelshoven tijdens de opening van het academisch jaar was hoopgevend’, zegt rector Carel Stolker. ‘Ik zag genoeg aanknopingspunten.’

Maar toen hij op Prinsjesdag de Miljoenennota zag, was dat ‘een enorme domper’: ‘Uit niets blijkt dat er naar ons is geluisterd. We tasten in het duister wat er na haar speech in de Pieterskerk is gebeurd. We hebben ons coöperatief opgesteld en steeds gezegd dat er in het advies van de commissie-Van Rijn ook heel veel goede dingen staan. Dan is het ontzettend teleurstellend dat het toch misgaat.’

‘Er is alleen maar extra bezuinigd’, zegt universitair docent geschiedenis Claire Weeda van protestbeweging WoinActie, die tijdens de toespraak van de minister de ‘Ware Opening’ hield. ‘Dit heeft echt geleid tot nog meer boosheid.’

Stolker beaamt dat ‘er weer allerlei nieuwe bezuinigingen’ aankomen. ‘Het niet doorgaan van de renteverhoging op het leenstelsel gaat ten koste van het hoger onderwijs. Dat is dan wel een bezuiniging verspreid over een heel lange periode, maar wij hadden gehoopt dat de minister zich sterk had gemaakt in het kabinet voor meer geld voor onderzoek en onderwijs.’

Pieter Duisenberg, voorzitter van universiteitsvereniging VSNU, heeft een dubbel gevoel. ‘Het plan voor een investeringsfonds voor kennis juichen we heel erg toe: goed voor Nederland en de universiteiten. Maar het staat in schril contrast met de bezuinigingen.’

Hoe kon dit gebeuren? Hebben de universiteiten hun standpunten niet goed genoeg aan het ministerie weten over te brengen? Waarom is het niet gelukt om geld binnen te halen om de werkdruk te verminderen, een van de voornaamste klachten onder wetenschappelijk personeel?

Stolker: ‘Als er weinig ten goede verandert, is de lobby van de VSNU kennelijk niet effectief genoeg geweest. We moeten op zoek naar nieuwe openingen in het debat.’ Weeda: ‘Het hoger onderwijs moet veel beter opkomen voor haar eigen belangen. Die taak ligt toch vooral bij de VSNU.’ 

De strijd is nog niet voorbij, reageert Duisenberg. ‘We proberen de bezuiniging van tafel te krijgen. De begroting van OCW moet dit jaar nog door beide Kamers.’ Het is ook niet alleen de VSNU die invloed uitoefent, zegt hij. ‘Een deel is de gezamenlijke belangenbehartiging. Maar het Nederlandse onderwijswereldje is zo klein dat ik me niet de illusie maak dat de lobby alleen via ons loopt.’

Een ander scenario: de minister heeft het gevecht met haar collega’s om meer financiën verloren. ‘Ik denk niet dat ze een zwakkere onderhandelaar is dan haar voorganger. Het heeft meer te maken met de concurrentie met andere publieke zaken die om geld schreeuwen’, zegt Arco Timmermans, lobby-specialist en Leids hoogleraar Public Affairs. ‘Zorg, klimaat en migratie: dat zijn de concurrenten.’

Universiteiten moeten zich beter verkopen, zegt Timmermans: ‘Wil je meer middelen, dan moet je het gesprek van de dag zijn. Op dat punt verliezen we het gewoon. Je moet creatief zijn om hoger onderwijs te dramatiseren. Daar bedoel ik niet mee dat je je enorm aanstelt, maar het is wel nodig om een verhaal te hebben dat een zo breed mogelijk publiek aanspreekt.’

‘Wij zien ook wat de noden van politieagenten en leraren zijn’, erkent Stolker. ‘Wij leiden de nieuwe generatie op die cruciaal is voor de toekomst van ons land, maar ook voor de toekomst van de wereld. Niets minder dan dat. Ons onderzoek is even cruciaal.

'Die boodschap brengen we steeds naar buiten, maar dat is een ingewikkelder verhaal dan dat van verpleegkundigen. In Duitsland begrijpen ze die boodschap kennelijk wel, want daar gaat juist veel meer geld naar onderwijs en onderzoek. Het ministerie moet zich realiseren dat de universiteiten wereldspelers zijn en met het buitenland concurreren.’

Timmermans constateert dat de technische universiteiten de afgelopen jaren veel succesvoller zijn geweest in het lobbyen. ‘De klassieke, brede universiteiten hebben te weinig voor de aanval gekozen. Misschien is het onterechte zelfbeeld ontstaan van “dat hoeven wij niet te doen”.

Maar je moet niet het spel van gisteren blijven spelen: strategie is steeds belangrijker. Laat zien dat je een grote universiteit bent, waar heel veel gebeurt, met opleidingen die van grote waarde zijn voor heel Nederland. Het hoger onderwijs is nu een niche voor specialisten, dat kan een stuk maatschappelijker. Dan wordt het voor iedereen, en niet alleen voor die verwende Minervastudent of studeerkamergeleerden. Dat zijn stereotyperingen, maar dat is wel de retoriek die je tegen je krijgt. Er is nog een wereld te winnen als we het hebben over het laten zien wat je kunt doen met wetenschap.’

Volgens Stolker is Leiden al heel intensief bezig met het onderhouden van allianties en het uitoefenen van invloed. ‘Met alle respect, maar professor Timmermans weet natuurlijk niet precies waar wij de hele dag mee bezig zijn. Er zijn ontzettend veel contacten. We zien de ambtenaren van OCW en onze collega’s van andere universiteiten heel vaak.

'Vanmiddag weer, want dan gaat het in Den Haag over de Strategische Agenda van de minister. Er gebeurt enorm veel lobbywerk achter de schermen. Ik ben een optimistisch mens en stap dan ook zo weer vrolijk in de trein richting dat overleg om onze argumenten weer op tafel leggen. Ik hoop toch dat op enig moment het licht doorbreekt in de Hoftoren.'