‘Piew, piew, piew, de kogels vlogen om mijn oren. Ik was zo enorm bang.’ Shannon Morgan was in de Iraakse stad Ramadi toen daar in 2004 de hel losbrak. Ze maakte deel uit van Team Lioness, een Amerikaanse legereenheid die uitsluitend uit vrouwelijke militairen bestond. Nadat Saddam Hoessein was afgezet, kwam het tot een bloedige opstand tegen de buitenlandse troepen.‘Piew, piew, piew, de kogels vlogen om mijn oren. Ik was zo enorm bang.’ Shannon Morgan was in de Iraakse stad Ramadi toen daar in 2004 de hel losbrak. Ze maakte deel uit van Team Lioness, een Amerikaanse legereenheid die uitsluitend uit vrouwelijke militairen bestond. Nadat Saddam Hoessein was afgezet, kwam het tot een bloedige opstand tegen de buitenlandse troepen.
‘Ineens werd duidelijk dat ik helemaal alleen was op straat met overal opstandelingen om me heen’, vertelt Morgan in de film Lioness (2008).
In ballen getrapt
‘De marines waren allemaal weg. Normaal krijg je een klopje op je rug als teken dat we als groep in beweging gaan en dekking zoeken. Maar die klootzakken hadden me gewoon alleen achtergelaten. Ik heb het op een rennen gezet, en vond de rest terug in een huis. Mijn woede op de commandant van de marines was zo groot dat ik hem een schop in zijn ballen heb gegeven.’
Hoewel dat officieel niet was toegestaan raakten de vrouwen dus ook betrokken bij de gevechten. Maar hun rol in de oorlog kreeg nauwelijks aandacht. Dat blijkt ook als de militairen tijdens een reünie een documentaire over de slag bij Ramadi kijken en de voice-over begint te ronken: ‘Dit is wat er toen allemaal gebeurde, verteld door de mannen die erbij waren.’ Hoofdschuddend horen ze het aan. ‘We worden zelfs helemaal niet genoemd.’
Joana Cook, universitair docent terrorisme en politiek geweld, herkent die teleurstelling. ‘Als je denkt aan het slagveld, dan duikt toch vaak het beeld op van de man met het machinegeweer. Dat heeft wel als gevolg dat er minder erkenning is voor de tienduizenden vrouwen die in het Amerikaanse leger werken.’
Bovendien gelden er ook altijd nog dezelfde stereotyperingen van de vrouw in het leger als verzorger, communicator en ondersteuner, zegt Cook, terwijl er genoeg ook vrouwen zware wapens hanteren en in de vuurlinie het gevecht aangaan. ‘Ze kunnen echter nog niet gewoon soldaat zijn, het zijn altijd vrouwelijke soldaten. Terwijl ze juist gewoon als militair willen worden gezien.’
Andere rol
Cook publiceert in oktober de paperback-editie van haar boek A Woman’s Place over de rol van vrouwen in het Amerikaanse contraterrorisme-beleid sinds 11 september. Vorige week organiseerde het International Centre for Counter-Terrorism in Den Haag, waaraan Cook ook is verbonden, een online ‘briefing’ over het boek.
De inzet van Lioness, en later van de zogeheten Female Engagement Teams (FETs) in Afghanistan, heeft de rol van vrouwen in het Amerikaanse leger fundamenteel veranderd, stelt de onderzoeker. ‘Het was niet de bedoeling dat deze vrouwen aan het front zouden dienen, maar de opstand ontwikkelde zich op zo’n manier dat ze in de gevechten werden getrokken.’ Hun werk op het slagveld in Irak en Afghanistan zorgde er mede voor dat in 2015 alle gevechtsrollen in het Amerikaanse leger officieel zijn opengesteld voor vrouwen.
Team Lioness werd naar Irak gestuurd omdat vanwege de culturele normen in dat land, het moeilijk was voor mannelijke militairen om echt te interacteren met de vrouwen daar. ‘Het lukte niet om met de helft van de bevolking te communiceren’, legt Cook uit. ‘Iraakse vrouwen waren betrokken bij smokkelen van verboden goederen om zo de opstand te ondersteunen. Zij konden ook vrij eenvoudig door checkpoints glippen, omdat het fouilleren lastiger was en vrouwen ook werden onderschat.’
Fouilleren
Daar werd natuurlijk gebruik van gemaakt door de opstandelingen, onder andere door vrouwen zelfmoordaanslagen te laten plegen. ‘Team Lioness kon vrouwen wél goed fouilleren, maar ook contact met hen leggen op een manier die niet mogelijk was voor mannelijke collega’s.’
Dat alle functies in het Amerikaanse leger nu toegankelijk zijn voor vrouwen betekent nog niet dat zij overal aan de frontlinie zijn te vinden. ‘Het is een heel langzaam proces. Aan veel rollen zijn specifieke fysieke eisen verbonden. Het is nu mogelijk voor vrouwen om in ieder geval deel te nemen aan de selectie van zware opleidingen van specialistische eenheden als de Rangers en de Special Forces.’
Onzinnige discussies
Het is ook nog lang niet altijd zo dat het werk dat wordt erkend, zowel in geld en ondersteuning. ‘Vrouwen die werden blootgesteld aan dezelfde gevaren als mannen kregen niet altijd dezelfde psychosociale hulp en ondersteuning, want officieel hoorden ze helemaal niet betrokken te zijn bij gevechten.’
Dat geldt ook voor faciliteiten en kleding. ‘Het is onzinnig dat er in 2021 nog steeds discussies zijn over het bouwen van aparte wasruimtes voor vrouwen in legerbarakken, maar toch is het zo. Of over uniformen die geschikt en prettig zijn voor iedereen; welke lengte of lichaamsvorm je ook hebt.’
Nu de Taliban Afghanistan weer in handen hebben, lijkt het werk dat de Female Engagement Teams (FETs) er hebben verricht maar ook anderen hebben gedaan, grotendeels voor niets te zijn geweest. ‘Als ik de beelden uit Afghanistan zie, dan voel ik grote wanhoop’, zegt Cook. Niet dat de situatie erg denderend was voor het vertrek van de Amerikanen. ‘Je kunt een kilometerlange lijst opstellen met kritiekpunten op de oorlog aldaar. Desondanks zijn er in twintig jaar toch belangrijke stappen gezet. Onder de Taliban konden vrouwen niet naar school, was er geen plek voor hen in de overheid en was het niet mogelijk voor hen om te werken bij de beveiligingstroepen en bij de nationale politie.’
De vrouw in de publieke ruimte bestond eigenlijk niet, en dat was aan het veranderen. ‘Er waren nog zat problemen, maar er was in ieder geval vrouwelijk leiderschap dat de kans kreeg. En tja, het lijkt er niet op dat de Taliban nu veel rekening gaan houden met de helft van de bevolking. Het is een afschuwelijke situatie waarin deze vrouwen zich nu bevinden.’
Het belangrijkste is dat we zoveel mogelijk mensen die in gevaar zijn alsnog kunnen evacueren, stelt Cook. ‘Tolken, personen die met lokale overheden hebben samengewerkt en publieke figuren die ons al die jaren daar hebben geholpen, lopen nu erg veel risico. We moeten hen nu steunen.’