‘Let’s go’, zegt Paul Krugman (72) op vriendelijke doch ietwat gehaaste toon. Hij heeft op woensdag 17 september in Den Haag een zeer strak schema. Over een klein kwartiertje geeft hij een lezing in het Wijnhavengebouw, waar hij zal worden aangekondigd als ‘de koning van de economie’. Hij ploft neer op zijn stoel. ‘Brand los, wat wil je weten? Vast iets over de craziness in mijn land.’
Inderdaad. Wat vindt u van het economische beleid van Trump?
‘Dat is desastreus. Al zijn de effecten van de tariefheffingen nog niet zo heel sterk. De economische groei vertraagt echter en de inflatie neemt nog steeds toe. Dat is niet zozeer het gevolg van de tarieven. De deportaties van migranten hebben een grotere invloed op de prijsstijgingen. Er zijn simpelweg minder mensen die in de landbouw (durven) werken, dat schaadt de productie en daardoor gaan de prijzen omhoog.’
Moet Europa zich zorgen maken over de verslechtering van de Amerikaanse economie?
'De neiging is om de invloed van de VS op de wereldeconomie te overschatten. Europa exporteert iets van vier procent van haar totale bruto product naar Amerika, dus een recessie zou nu ook weer niet zó impactvol zijn. Europa krijgt dan een relatief klein tikje.’
Verwacht u dat Trump de slag om controle over de Amerikaanse centrale bank (Fed) gaat winnen?
‘Het is haast niet in te schatten. Hij wil Lisa Cook, een van de bestuurders bij de Fed ontslaan. Dat mag Trump alleen doen als is aangetoond dat Cook nalatig was of frauduleus handelde. Hij probeert dat nu voor elkaar te krijgen, maar de rechter heeft daar tot nu toe nog een stokje voor gestoken: een juridische overwinning voor de good guys.
‘Het zal nu naar het Hooggerechtshof gaan. Ik denk dat het fifty fifty is of Trump de macht grijpt bij de bank. Als de president van de rechter bestuurders mag ontslaan, dan is het hek van de dam. Dan kan hij doen wat hij wil.’
Glijdt de VS af naar een autoritair regime?
‘De kans daarop is óók vijftig procent. Laat ik duidelijk zijn, wat er in mijn land gebeurt, maakt me doodsbang. We staan dicht bij de rand van de afgrond.
‘Het enige dat ons nog kan redden is juist de verslechterende staat van de Amerikaanse economie. Het is de belangrijkste reden waardoor Trump best impopulair is, als je kijkt naar de waarderingscijfers voor zijn presidentschap tenminste. Dat maakt een greep naar autoritaire macht lastiger.
‘De vergelijking met Orban in Hongarije wordt soms gemaakt, maar die sloeg zijn slag toen zijn land economisch aan het herstellen was. Dat gold ook voor Hitler.
‘De flow voor Trump is negatief. Hij erfde een gezonde economie van Biden en is deze nu aan het slopen. En er zijn meer problemen. Zijn beleid wordt ook juridisch aangevochten. Het is niet uitgesloten dat de zaak helemaal in elkaar stort.’
Econoom Paul Krugman werd op 28 februari 1953 geboren. Hij studeerde aan Yale en promoveerde aan het Massachusetts Institute of Technology waar hij later ook hoogleraar werd. Dat was hij ook aan Stanford en Princeton. Tegenwoordig is hij hoogleraar aan de City University of New York.
Krugman is gespecialiseerd in internationale handelstheorieën en de mondiale spreiding van welvaart en ontving voor zijn werk in 2008 de Nobelprijs voor de Economie. Hij is een van de bedenkers van de zogeheten ‘New Trade Theory’ en ‘New Economic Geography’ waar veel aandacht wordt gegeven aan schaalvergroting, internationale netwerken en de voorkeur van consumenten in context van de wereldhandel.
Niet alleen is hij een begaafd theoreticus, hij weet ook zijn ideeën te vertalen naar het grote publiek. Hij schreef meer dan twintig boeken, waaronder de nodige bestsellers, en zijn wetenschappelijke artikelen worden vaak geciteerd.
Krugman schreef ook veel opiniestukken over meer zaken dan alleen economie. Hij had 25 jaar een column bij de New York Times. In 2024 vertrok hij daar omdat de redactie zich steeds meer met zijn columns probeerde te bemoeien. ‘Mijn naam werd gebruikt om een verhaal te vertellen dat niet langer het mijne was’, schreef hij daarover. Tegenwoordig publiceert hij vooral op Substack.
Zou Europa daar zelfs gebruik van kunnen maken?
‘Zeker. Europa moet even rustig afwachten en kijken of Trump zichzelf daadwerkelijk opblaast. Er is in ieder geval sprake van zelfsabotage door de regering als het gaat om de ontwikkeling van wetenschap en kennis in Amerika. De Europese economie heeft veel sterke kanten en kan profiteren van angstige wetenschappers die weg willen uit de VS. Probeer hen aan de haak te slaan. Ik denk dat de hub voor technologie kan verhuizen naar de Europese kant van de Atlantische oceaan.’
‘Kijkend naar het vaccinbeleid van de minister van Gezondheid Robert Kennedy is het niet gek om te denken dat er ook een braindrain uit de medische sector op gang komt. Nederland zou de hele staf van de National Institutes of Health zover kunnen krijgen om hiernaartoe te verhuizen. Dat is weliswaar een karikatuur van de situatie, maar niet eens heel erg vet aangezet.
‘Wie weet pakt dit allemaal heel goed uit voor jullie. Er is een oud grapje dat stelt dat er ergens langs de plek waar ooit de Berlijnse muur stond een standbeeld van Stalin hoort te staan. Deze dictator hielp immers met zijn agressieve beleid mee aan de komst van een verenigd Europa. Misschien blijkt straks dat Europese kunstenaars moeten gaan werken aan een groot standbeeld van Trump omdat hij met zijn destructieve gedrag een nieuwe impuls heeft gegeven aan Europa.’
Trump zet ook de universiteiten onder druk. Kunnen ze hun verzet blijven volhouden?
‘Harvard mag echt niet toegeven. Ja, ze krijgen geld van de overheid, maar zijn van zichzelf immens rijk. Nu is het moment om principieel te zijn en te blijven vechten. Paaien en concessies doen, heeft geen zin, want Trump ziet dat als een zwakte. Hij komt dan alleen maar terug aan je deur om meer te eisen. Het is tijd om op te staan en “nee” te zeggen.
‘Ik werk nu aan de City University in New York. Wij hoeven ons geen zorgen te maken omdat we geen geld van de federale overheid krijgen. We moeten het van de staat en de stad New York hebben. Mocht Trump ons op een andere wijze onder druk zetten, dan heb ik goede hoop dat mijn instituut weerstand biedt. Onze studenten zouden niet accepteren dat we buigen.’
Kan het Trans-Atlantische verbond nog hersteld worden?
‘Eerlijk gezegd, zou ik ons, zelfs als Trump opgevolgd wordt door een president die normaal doet, voorlopig niet meer vertrouwen. Het is al niet best dat de meerderheid in mijn land voor deze kerel koos. Hoe we vervolgens te werk zijn gegaan in onze relatie met onder andere Europa, is minstens zo erg. Het maakt ons een onbetrouwbare partner. Europa moet een weg inslaan waar het niet afhankelijk is van de “goedaardige wereldmacht” Amerika.’
In zijn lezing liet Paul Krugman zien hoe de moord op Charlie Kirk samenhangt met de economische geografie van de VS. ‘Niemand weet waarover ik het ga hebben en ik ben er ook niet zeker van dat ik het zelf wel weet, maar laat ik een poging wagen’, zegt Paul Krugman aan het begin van zijn lezing over economie en welzijn in een volle collegezaal in Wijnhaven, vorige week woensdag.
‘Het helpt mijn vrouw (econoom Robin Wells, red.) en mij dat we even in het prachtige Nederland zijn. Het is goed voor ons welzijn dat er letterlijk wat afstand is tot de waanzin in ons land.
‘Maar ik ga toch beginnen met wat te vertellen over wat er daar allemaal aan de hand is. De moord op Charlie Kirk kun je namelijk verbinden aan economische geografie. Het gaat me dan niet om de verdachte. Mijn belangstelling als wetenschapper gaat uit naar waarom Kirk succesvol was. Zijn boodschap valt vooral goed bij ontevreden jonge mannen. Zij vinden dat ze niet krijgen wat ze verdienen en dat zorgt voor ressentiment.
‘Kirk signaleerde een probleem dat legitiem is: er is iets misgegaan met de mannen in de Amerikaanse maatschappij. Zijn oplossingen voor dat probleem zijn totaal verkeerd. Een deel van deze mannen wil de klok terugdraaien en conservatieve politici en activisten dragen dat uit.
‘De Amerikaanse economie mag mooie groeicijfers hebben gehad. In delen van het land zag je daar niet veel van terug. Veel banen in industrieën zijn verdwenen en die komen ook niet meer terug. Het gaat vooral om werk dat male coded is: werk dat vaker door mannen dan door vrouwen wordt gedaan en cultureel ook als banen voor mannen wordt gezien. In delen van Europa zie je deze ontwikkelingen ook, denk aan de voormalige DDR.
‘Het aantal banen dat female coded is, zoals de zorg nam juist toe. Met name mannen vielen dus in bepaalde regio’s uit de boot. Terwijl dat niet hoeft, er is absoluut geen enkele reden waarom er niet meer mannelijke verpleegkundigen zouden kunnen zijn. We moeten van die codering af zien te komen en niet alleen naar het bruto binnenlands product kijken. Non-monetaire zaken als waardigheid en een doel hebben in het leven zijn heel belangrijk om de pijn die deze problematiek met zich meebrengt te verzachten.’