Het is een bloederig pandemonium, die The red wedding is gaan heten: tijdens een bruiloftsfeest worden leden van de adellijke familie Stark en hun gevolg op gruwelijke wijze vermoord. Kelen worden doorgesneden, messen steken in buiken en tientallen pijlen van kruisbogen doorboren vlees.

De heftige scène uit de serie Game of Thrones is niet alleen geschikt om bij te gruwelen, maar kan ook dienen om de wereldpolitiek te verklaren. De Franse politicoloog Dominique Moïsi doet dat in Triomf van de angst. In het boek uit 2016, waarvan twee jaar later de Nederlandse vertaling verscheen, koppelt hij geopolitieke ontwikkelingen ook aan andere succesvolle series zoals House of Cards, Homeland en Downton Abbey.

Geweldorgie

Moïsi bekleedt dit collegejaar de Leidse Owada-wisselleerstoel voor internationale betrekkingen en gaat maandagavond in debat met de Leidse hoogleraar international governance Kutsal Yesilkagit over de polarisatie in Nederland (zie kader).

Dat hij de geweldorgie uit Game of Thrones gebruikt om de huidige machtsverhoudingen te doorgronden, duidt in ieder geval niet op een vrolijke boodschap. En eerlijk gezegd is Moïsi ook pessimistischer geworden, geeft hij toe aan de telefoon.

‘In 2016 gebruikte ik de slogan van de show - “Winter is coming” - als metafoor voor geopolitieke ontwikkelingen die toen plaatsvonden. Als ik vandaag zou beginnen met tikken zou ik met veel overtuiging schrijven: “Winter has come.” Met de terugkeer van oorlog in Europa waarbij enorm veel slachtoffers vallen,  kan ik er geen andere kwalificatie aan geven.’

Dat het zo mis kon gaan in de wereld heeft meerdere oorzaken, somt hij op. ‘Het internationale systeem van overleg en samenwerking ligt vrijwel in puin. De democratie moet steeds aanvallen afweren, de polarisatie neemt toe. Populisten hebben een hele reeks overwinningen geboekt. Hoe heter de aarde wordt, des te kouder de geopolitieke verhoudingen.’

Een van de redenen waarom de polarisatie toeneemt, is het zwakker worden van het Westen. ‘Dat is begonnen met de tanende invloed van de VS. Minder Amerika in de wereld, betekent dat het democratische model wereldwijd wordt uitgedaagd.’

Daarnaast wordt dat democratische model ook op allerlei andere manieren onder druk gezet. Niet in de laatste plaats door de machthebbers in Amerika zelf, zoals Trump die verkiezingsuitslagen aan zijn laars lapt. ‘Die uitholling van de democratie en verlies van macht zijn aan elkaar verknoopt.’

Angstwekkende werkelijkheid

In het boek schrijft Moïsi ook over de serie House of Cards, waarin de slinkse Amerikaanse politicus Frank Underwood, gespeeld door de inmiddels vanwege MeToo-schandalen afgevoerde Kevin Spacey, letterlijk over lijken gaat om zijn imperium te behouden. Moïsi zet daar de serie The West Wing tegenover, waarin een president juist niet ten onder gaat aan morele corruptie.

‘Die vergelijking kon ik toen nog maken, maar op de dag dat Trump president werd, ben ik gestopt met House of Cards kijken. Fictie schoot tekort ten opzichte van de veel flamboyantere maar vooral meer angstwekkende werkelijkheid. De bestorming van het Capitool werd zelfs niet in House of Cards voorspeld. Zoiets outrageous hoort meer bij Game of Thrones.’

De beste serie over de huidige staat van de VS is volgens hem The Plot Against America, gebaseerd op de roman van Philip Roth uit 2004. In de serie wint de zeer nationalistische luchtvaartpionier Charles Lindbergh de Amerikaanse presidentsverkiezingen in 1940 van Roosevelt en komt het antisemitisme sterk op. ‘Dit is een angstig treffende weergave van de politieke werkelijkheid van nu. Een land dat langzaam maar zeker een fascistische staat wordt.’

Democratie niet dood

Dat klinkt allemaal nogal uitzichtloos. Heeft Moïsi nog hoop? Het is even stil aan de andere kant van de lijn. ‘Nou, ik ben in ieder geval iemand met veerkracht en stel me weerbaar op.’ In zijn inaugurele rede voor de Owada-leerstoel sprak hij over zijn vader, die het concentratiekamp Auschwitz overleefde. ‘Hij leerde mij hoop te hebben, en het concept van verzoening was belangrijk in mijn opvoeding. Toen Frankrijk en Duitsland in 1963 het Elysée-vriendschapsverdrag sloten, was dat aanleiding voor mijn vader om mijn moeder toestemming te geven om een wasmachine van het Duitse Miele aan te schaffen, iets waar ze al jaren van droomde.’

Het is in ieder geval te vroeg om de democratie al te begraven, zegt hij. ‘Een uitvaart regelen is nog niet nodig. De democratie toont namelijk regelmatig haar vechtlust en verzet zich tegen totalitaire krachten. De midterms in de VS en de presidentsverkiezingen in Brazilië tonen dat aan.’

Populisten trekken lang niet altijd de winst naar zich toe. ‘Pro-democratische krachten mobiliseerden zich bijvoorbeeld in de VS tegen Trump, dat werd van tevoren niet verwacht.’ Veel jongeren gingen in lange rijen voor verkiezingsbureaus staan om te stemmen. ‘Al betekent dat natuurlijk niet dat bij de presidentsverkiezingen in 2024 een kandidaat wint die voorstander is van de liberale democratie.’

In Nederland en Frankrijk neemt de polarisatie ook toe. Moïsi realiseert zich dat die ontwikkeling moeilijk is te bestrijden. Hij hamert op het belang van het politieke midden om dat toch voor elkaar te krijgen.

‘Het zou mooi zijn als kiezers die niet per se erg links of rechts zijn, maar wel het belang zien van de democratische instituten, zich meer mobiliseren en meer aanwezig zijn in het debat. Een probleem is dat gematigde partijen niet uitblinken in het overtuigen van kiezers. Je hebt eigenlijk gepassioneerde gematigde leiders nodig om de democratie te verdedigen.’

Hoop vs. angst

Hij breekt ook een lans voor leiders die veel kritiek krijgen, zoals Rutte en Macron. ‘Zij vormen echter wel een dam tegen extreemrechts en zijn daar succesvol in geweest. Het is interessant om te kijken wat er gebeurt als zij niet meer de macht in handen hebben.’

Het gezond verstand moet ook weer aantrekkelijk worden en het weer vaker winnen van emotie. ‘Rationaliteit ligt echter niet goed in de markt. Dat blijkt wel uit het migrantenvraagstuk. Europa wordt oud, de bevolking krimpt. We hebben juist vers bloed nodig. Feitelijk is dat waar, maar emotioneel gezien is dat enorm problematisch. Ook in Nederland, dat is de laatste tijd weer zeer duidelijk geworden, geldt de migrant als dreiging in plaats van een noodzakelijke oplossing voor een probleem. Onze politieke leiders hebben echter niet de moed om dat verhaal te vertellen.’

Ondanks al deze problemen gelooft Moïsi dat hoop uiteindelijk de angst kan verslaan.

‘Ook al lijkt die winst vandaag ver weg. Je moet echter in de spiegel kijken en je afvragen wat de overwinning van de angst zou betekenen, voor jezelf, voor je kinderen en kleinkinderen. We zullen moeten vechten. Want als we dat niet doen, wordt Game of Thrones onze realiteit.’