Wat doen partijen na een zware verkiezingsnederlaag?
‘Ze grijpen terug naar hun traditionele ideeën. Ze vragen zich af: wat voor partij zijn we? En voor wie zijn we er? De traditionele aanhang van het CDA was al tanende toen de partij in 1994 hard onderuit ging en twintig zetels verloor. Toch zie je dat ze bleven uitgaan van hun eigen grondbeginselen. Ook D66 greep na nederlagen in de jaren tachtig terug op de politieke vernieuwing en de democratiseringsgedachte waar ze ooit om zijn opgericht.’
Was dat de meest verstandige aanpak?
‘Er was wel verbazing in de wetenschappelijke literatuur dat het CDA als bestuurderspartij zo weinig aan haar verkiezingsprogramma veranderde. Maar zowel het CDA als D66 zijn wel weer op hun pootjes terechtgekomen.’
Wat was effectiever geweest?
‘Ik heb geen recept gevonden voor wat een partij moet doen, maar het CDA had bijvoorbeeld ook kunnen zeggen: “Oei, onze christelijke achterban is al jaren aan het afnemen. We moeten onze ideeën aanpassen om een bredere groep kiezers aan te spreken.” Terwijl de partij wel degelijk mikte op een bredere groep kiezers, zie je dat ze ook weer meer gingen inzetten op normen en waarden, en het gezin als hoeksteen van de samenleving.
U deed onderzoek naar partijen in Nederland en Groot-Brittannië. Waarom deze twee landen?
‘Een van de redenen is het verschil in kiesstelsel. In Nederland worden stemmen een op een vertaald naar zetels. In Groot-Brittannië heb je een districtenstelsel. The winner takes all in een kiesdistrict.’
Op welke manier beïnvloedt het stelsel de strategie van een partij?
‘De invloed kan enorm zijn. Ik heb onderzoek gedaan naar Labour in Groot Brittannië. In de jaren tachtig was dat echt een socialistische partij, die bij verkiezingen in 1983 flink onderuit ging. Later volgde nog een nederlaag en toen kwam het besef dat alleen arbeidersdistricten binnen halen niet langer voldoende was. Het roer ging dan ook 180 graden om. Uiteindelijk ontwikkelde deze verrechtsing zich tot “New Labour”, dat in 1997 de verkiezingen won en met Tony Blair de premier leverde.’
Is een crisis goed voor een partij?
‘Een crisis is heel vervelend; ik heb het zelf meegemaakt in het CDA, waar ik actief lid van ben. De sfeer op het congres van 2010 (wel of niet in het kabinet met de PVV, red.) was erg geladen. In de pers werd gesproken over het einde van de christendemocratie. Toen de PvdA keihard onderuit ging in 2017 hoorde je ook wel dat het afgelopen was. Dat blijkt toch niet het geval te zijn. Je ziet wel dat ze heel erg bezig zijn met wat ze nu eigenlijk zijn.
‘Een crisis is ook een kans. Het zorgt ervoor dat er allerlei mogelijkheden op tafel komen die normaal niet bespreekbaar zijn. Een partij in het nauw maakt rare sprongen. Dan zie je ook de weerbaarheid van een partij. En partijen blijken zeer taaie beestjes te zijn.’ VB
Martijn van Nijnanten, Parties under pressure. Promotie is donderdag 12 september om 16.15 uur