Achtergrond
Meer mannen = meer wangedrag
Genderstudies-onderzoeker Marijke Naezer deed onderzoek naar wangedrag op universiteiten. Op 25 september geeft ze een lezing. ‘Mensen worden tegen elkaar uitgespeeld.’
Anoushka Kloosterman
donderdag 19 september 2019
Marilyn Monroe treedt op voor het in Korea gestationeerde Amerikaanse leger, 1954. Foto Wikimedia

U beschrijft zes soorten wangedrag, welke zijn dat?
‘Wetenschappelijke sabotage, fysieke en verbale intimidatie en bedreiging, buitensluiting, seksuele intimidatie, denigreren, en problematiseren van wat gezien wordt als “special needs”. Tussen aanhalingstekens, want alleen volgens bepaalde normen is dat natuurlijk ‘special’. Bijvoorbeeld zwangerschap, ziek zijn, fysieke beperkingen, rouw, dat soort situaties. Het gaat om allerlei mensen die niet voldoen aan het ideaalbeeld van een blije, gezonde, 24 uur per dag beschikbare werknemer.’

Het rapport gaat over de ervaringen van vrouwen. Hebben zij hier vaker mee te maken?
‘Ja, dat bleek uit het onderzoek van de vakbonden FNV en VAWO, dat tegelijk met ons rapport uitkwam. In die enquête gaf 44 procent van de vrouwen aan dat ze in een onveilige situatie werkten of hadden gewerkt, en 35 procent van de mannen. Dat sluit ook aan bij onze bevindingen. Er werken bepaalde mechanismen die vrouwen kwetsbaar maken waardoor ze slachtoffer worden van dit soort gedrag.’

Wat voor mechanismen?
‘Sowieso de ongelijke positie van vrouwen in de universitaire wereld, en het old boys network dat daar nog steeds is. Daarnaast zijn er allerlei stereotiepe vooroordelen: dat vrouwen minder goede wetenschappers zijn, bijvoorbeeld. Dat gaat heel onbewust, maar onderzoek laat ook zien dat vrouwen minder serieus worden genomen als ze iets vertellen. Vrouwen die wangedrag aan de kaak stellen, worden vaak niet serieus genomen, terwijl mannen worden beschermd.’

In het rapport beschrijven 53 vrouwen hun ervaringen. Hoeveel van hen zochten hulp?
‘Van de 43 vrouwen er iets over zeiden, hadden 35 om hulp gevraagd. Maar één van hen was tevreden over hoe het daarna was aangepakt. In de meeste gevallen gebeurde er weinig of niks.’

Hoe komt dat?
‘Door de enorme machtsongelijkheden binnen de universiteit, en de sterrencultuur die er heerst. Als iemand status heeft bereikt en veel geld in het laatje brengt, is de kans dat er actie tegen zo iemand wordt ondernomen heel klein. Het lijkt alsof die mensen boven alle morele wetten verheven zijn. Dat is zó pijnlijk voor slachtoffers. Daarnaast is er een bepaalde angst van de universiteit voor reputatieschade. Terwijl we weten dat je reputatie er pas echt onder lijdt, als je dit soort zaken jaren- of decennialang door laat etteren.’

Komt het binnen de academische wereld vaker voor dan gemiddeld?
‘Het gebeurt op andere plekken ook, maar er is een vergelijkend onderzoek gedaan over seksuele intimidatie in verschillende werksferen in de Verenigde Staten. Daaruit bleek: hoe masculiener de sfeer, hoe meer wangedrag er plaatsvindt. De academie stond samen met het leger bovenaan. Daar kwam beduidend meer seksuele intimidatie voor dan in de private sector en bij de overheid; sectoren die minder door mannen gedomineerd worden.

‘Je ziet structuren in de academie waardoor medewerkers tegen elkaar worden uitgespeeld. We worden concurrenten gemaakt door de manier van geld verdelen. We moeten met zijn allen op die beurzen azen, en wie de grootste mond en hardste ellebogen heeft, krijgt het geld.’

In het rapport staan aanbevelingen, waaronder cultuurverandering, bewustwording verspreiden, en adequater reageren. Nog advies voor mensen die nu in een dergelijke situatie zitten?
‘De respondenten hadden tips voor lotgenoten: leg alles vast, en zoek medestanders. Dat maakt je casus sterker. Verder wisselt het per situatie. Als iemand echt in een hoek wordt gedreven, kan je mond houden en doorgaan tot je weg kan de meest logische optie zijn. Dan is het geen individuele keus, maar politiek en cultureel bepaald. Het betekent dat je niet de mogelijkheid hebt om je stem te laten horen. Ik zou liever advies geven aan de anderen: gedraag je als een fatsoenlijk mens. En als je leidinggevende bent of omstander: zeg er iets van.’

Marijke Naezer, Wangedrag in de wetenschap.
Lezing, Studium Generale,
Lipsius, woensdag 25 september, 19:30 - 21:00

Zie ook het rapport van het Landelijk Netwerk voor Vrouwelijke Hoogleraren: Harassment in Dutch academia. Door Marijke Naezer,  Marieke van den Brink, en Yvonne Benschop.

UPDATE: Marijke Naezer was het oneens met de kop boven dit artikel. Lees haar reactie hier.