Achtergrond
‘Prostitutie is altijd uitbuiting en legalisering was krankzinnig naïef’
Er bestaat geen prostitutie zonder uitbuiting, vindt journalist Renate van der Zee, die veel publiceerde over vrouwenrechten, eerwraak, seksueel geweld en mensenhandel. ‘Door legalisering zeg je dat mannen altijd recht hebben op seks.’ 
Sebastiaan van Loosbroek
donderdag 8 december 2022
Beeld uit de campagne ‘Niet is wat het lijkt’ uit 2021 waarmee de overheid waarschuwde voor de uitbuiting van sekswerkers

Vrijdag geeft u een lezing over verborgen vormen van seksueel geweld tegen sekswerkers. Wat is dat? 
‘Ik gebruik het woord sekswerkers nooit, ik zeg mensen of vrouwen in de prostitutie, want prostitutie is geen seks. Seks is iets wat mensen doen die er allebei zin in hebben. Ik vind het ook geen werk, want het komt in de meeste gevallen neer op uitbuiting. Ik gebruik ook nooit het woord klant, maar sekskoper.

‘Wat ik merk bij jonge, intersectionele feministen, is dat zij zich heel sterk richten op allerlei vormen van onderdrukking en uitsluiting, maar als het om prostitutie gaat zeggen ze: daar hebben deze vrouwen zelf voor gekozen, die keus moeten we respecteren en we moeten hen empoweren.

‘Maar als er één arena is waar sprake is van ongelijkheid op basis van geslacht, etniciteit en klasse, dan is het wel prostitutie. Want wie zijn de kopers? Mannen. En wie zitten er voor de overgrote meerderheid in de prostitutie? Vrouwen. En dan voornamelijk Oost-Europese vrouwen en vrouwen van kleur. Racisme is diep geworteld in prostitutie. Bovendien zijn de meeste vrouwen in de prostitutie arm, en dat blijven ze ook.’ 

Waarin heeft die groep feministen ongelijk? 
‘Hun standpunt klinkt heel erg mooi en een stuk aantrekkelijker dan wat ik te zeggen heb na twaalf jaar onderzoek naar prostitutie in Nederland, maar het is ongelooflijk oppervlakkig. Ik hoop dat dat komt door onwetendheid. Er is in die wereld sprake van heel veel onderdrukking, onrecht, uitbuiting en geweld. Dat is waarom ik het afwijs. Als je als social justice warrior zo druk bezig bent met alle onrecht in de wereld, moet je daar ook eerlijk over zijn.

‘Het feit dat mannen tegen betaling zich toegang kunnen verschaffen tot een vrouwenlichaam, vind ik op zichzelf al geweld tegen vrouwen. Het is een onderdeel van rape culture. Als je prostitutie in een samenleving accepteert en legaliseert, zoals in Nederland, zeg je in wezen dat mannen altijd recht hebben op seks.’

‘We moeten mannen aanspreken op hun gedrag. Ze hebben toch ook een rechterhand?’

Andersom, dat vrouwen seks kopen bij mannen, gebeurt toch ook? 
‘Die vergelijking gaat helemaal mank. Mannen die zich prostitueren voor vrouwen zijn een niche, en bovendien wordt die wereld niet getekend door uitbuiting. Dat betekent overigens niet dat ik voor prostitutie door mannen ben.’ 

Waarom bent u zich op dit onderwerp gaan richten? 
‘Toen ik vrijwilligerswerk ging doen in een opvanghuis voor slachtoffers van mensenhandel hoorde ik schokkende verhalen. De Nederlandse overheid gaat ervan uit dat er twee werelden zijn: die van mensenhandel en die van gewone prostitutie. Die laatste groep kiest er zelf voor, is het verhaal.’ 

‘Door mijn vrijwilligerswerk kende ik de eerste wereld, dus toen ben ik in de zogenaamde gewone prostitutie gedoken. Ik ben over de Wallen gaan lopen en heb met heel veel vrouwen gepraat. Maar ik sprak ook met pooiers, raamverhuurders, advocaten, officieren van justitie, hulpverleners, beleids­makers, activisten en onderzoekers. En ik sprak heel veel met de politie en las strafdossiers.’ 

Wat bleek daaruit? 
‘Dat er helemaal geen twee werelden blijken te zijn. Er is één seksindustrie, met aan de ene kant van het spectrum de happy hooker en aan de andere kant de aan de verwarming vastgeketende vrouw. Maar de overgrote meerderheid vormt een grijs gebied. Die vrouwen zijn op een of andere manier de prostitutie in gemanipuleerd. Soms is de uitbuiting zo subtiel dat de vrouwen het in eerste instantie niet eens doorhebben.

‘Ik sprak een meisje uit Roemenië dat daar in extreem armoedige omstandigheden leefde. Een man die haar een betere toekomst beloofde, nam haar mee naar Amsterdam. Daar zou ze meer geld kunnen verdienen. Ze belandde achter de ramen, waarna ze eerst haar schuld aan hem moest afbetalen. Hij had immers haar reis en paspoort geregeld. Hij beloofde haar dat ze zouden teruggaan naar Roemenië als er genoeg geld was verdiend: daar zouden ze een mooi huis bouwen. Dat huis is nooit gebouwd, maar hij rijdt wel in een dure auto. En de schuld van die vrouw raakt natuurlijk nooit afbetaald.’

Hoe veel van de prostituees in Nederland werken onder dwang? 
‘Exacte cijfers zijn er niet, daar is geen zicht op. Ik heb ook geen kwantitatief onderzoek gedaan, maar kwalitatief. Wel is het vaak zo dat deze vrouwen in hun jeugd seksueel zijn misbruikt. “Mijn lichaam is toch niks meer waard, dus dan kan ik net zo goed in de prostitutie werken”, zeggen ze bijvoorbeeld. Of: “Om dit werk te kunnen doen moet je in je hoofd een knop omzetten, maar voor mij is dat heel makkelijk want dat heb ik op heel jonge leeftijd al geleerd toen mijn vader me misbruikte.”

Hoe kijken de pooiers die u sprak naar hun werk? 
‘Het is geen werk, het is criminaliteit. Ik sprak vooral met de mannen die inmiddels uit de prostitutie zijn. Ze kijken daar niet met tevredenheid op terug. Overigens hebben zij óók vaak traumatische ervaringen in de jeugd gehad.’ 

Wat is de uitkomst van uw onderzoek? 
‘In Nederland is prostitutie sinds 2000 gelegaliseerd, maar het blijkt dat dat niets oplost. Het feit dat het legaal is om een bordeel te beginnen of ramen te verhuren houdt criminelen op geen enkele manier tegen om vrouwen uit te buiten. De gedachte was: als we het legaliseren, maken we het transparant en kunnen we hen controleren. Krankzinnig naïef. Georganiseerde criminaliteit pak je niet aan met het legaliseren van deze arena.’ 

Wat moet er gebeuren om hun positie te verbeteren? 
‘De kern van het probleem zijn de kopers, die zijn de spil. Als die mannen er niet zijn, zou uitbuiting in de prostitutie nooit bestaan. Het is niet normaal om een kwetsbare vrouw vijftig euro te geven en daarna te doen wat je wil. Dat vind ik grensoverschrijdend en daar zou een straf aan gesteld moet worden. We moeten deze mannen aanspreken op hun gedrag, zij houden de uitbuiting in stand en spekken de zakken van de pooiers. Ze hebben toch ook een rechterhand? Die is je beste vriend.’ 


Orange the World: zichtbaar en onzichtbaar geweld tegen vrouwen. Marieke Liem (hoogleraar Geweld en Interventies aan de Universiteit Leiden) en Renate van der Zee. Wijnhaven, Spaanse Trappen. Vrijdag 9 december, 12.15 uur. Toegang gratis, hier aanmelden