Toen documentairemaker Sakir Khader in Irak een café binnenliep, viel er een stilte en keek iedereen hem raar aan. ‘Ze dachten dat ik een IS’er was. Pas toen ze hoorden dat ik een Palestijn was die voor Nederland een documentaire maakte, ontdooiden ze. Daarna zei mijn producer dat ik zo niet meer over straat kon. Die baard moest korter.’

Journalist Judit Neurink kwam minder moeilijkheden tegen tijdens haar werk in Irak. ‘Ik kon zo bij een sjeik aanschuiven tijdens zijn diner, en daarna bij de vrouwen in de kookpotten kijken. Mijn vrouw-zijn werkte als voordeel, ik kon beide werelden betreden.’

Een probleem waar beide journalisten wel tegenaan liepen: hoe lastig het is om te werken in een door geweld kapot gemaakt land. Hoe hebben ze dat gedaan, en hoe zien zij de toekomst van Irak? Daarover spraken Khader en Neurink vorige week woensdag tijdens een avond georganiseerd door het Leiden University Centre for the Study of Islam and Society (LUCIS).

Judit Neurink verbleef tien jaar in Irak, en schreef er voor Trouw en De Standaard en richtte er een mediacentrum op om lokale journalisten te trainen. Eind februari kwam haar nieuwste boek uit: Geweld is nooit ver weg: Tien jaar berichten uit Irak, een conclusie over haar jarenlange verblijf.

Sakir Khader is bekend van zijn onlangs door de VPRO uitgezonden documentairereeks De puinhopen van Irak, waarvoor hij een half jaar door Irak reisde. In de vijfdelige serie komen de verhalen van de ‘gewone Irakees’ aan bod. ‘Ik wil de pijn van de mensen tonen’, zegt hij erover.

Zowel Neurink als Khader merkte dat in Irak het geweld overal is. ‘Iedereen kent iemand die dood is, die op een bom stapte’, vertelt Khader. ‘Voor mijn documentaire volgde ik twee broers. Hun derde broer werd vermoord door een Amerikaanse sniper, terwijl hij gewoon over straat liep. De broers voelen sindsdien een diepe wrok richting Amerika. Net als veel landgenoten dromen ze over de dag dat ze een Amerikaan kunnen vermoorden als wraak.’

Toch bewondert Khader ook de veerkracht van de Irakezen. ‘Het leven gaat door. Ik sprak een man wiens restaurant werd opgeblazen bij een zelfmoordaanslag. Drie dagen later was ‘ie weer open. Dat is het verschil met het westen. Bataclan bleef bijna een jaar dicht.’

Desondanks noemt Neurink Irak ‘een mislukte staat’, die ‘niet goed voor haar mensen zorgt’. Maar ze is ook optimistisch, vanwege de protesten die sinds eind 2019 plaatsvinden in Bagdad en het zuiden van het land. Met name jongeren protesteren al wekenlang tegen corruptie, de hoge werkloosheid, de slechte publieke diensten en buitenlandse inmenging. Neurink heeft goede hoop: ‘Dit keer geven ze niet op, en gaan ze door tot het gaatje.’

Khader ziet de toekomst minder rooskleurig in. ‘Er zijn al eerder protesten geweest, zoals die in 2013. IS gebruikte die om het land te destabiliseren.’

Het westerse beleid ten aanzien van Irak verklaart volgens beide journalisten deels de problematiek in het land. Khader: ‘Ik geloof niet in de democratie die Amerika wil brengen in de Arabische wereld. Wat is democratie? Dat je in een kort rokje door de straten van Bagdad kunt lopen? Ik denk het niet. We vergeten dat het land omgeven wordt door tradities en dat een stammenstelsel het recht uitmaakt. Als iemand een man van een andere stam doodrijdt, mag de getroffen stam een man van de andere afmaken.’

‘Of dat afkopen’, vult Neurink aan.

Maar het grootste misverstand in het westen is volgens Neurink: ‘Dat we klaar zijn met IS. En het feit dat de meeste slachtoffers van IS soennieten zijn, de groep waarvoor IS zou zijn opgericht.’

Bij het ontstaan van dergelijke misverstanden wijzen beiden ook de westerse media als medeplichtige aan. ‘Waarom zijn we Irak na de Amerikaanse invallen vergeten?’ vraagt Khader zich af. ‘Het gaat alleen maar over IS, IS, IS. De onderliggende problematiek zijn we vergeten. Dat complexe verhaal verkoopt in Nederland niet.’

In een poging om daar verandering in te brengen, maakte Khader zijn documentaire en schreef Neurink haar boek. ‘Nu ben ik wel even klaar met Irak’, sluit Neurink af. En Khaders baard? Die omlijst intussen in volle glorie weer zijn gezicht.