Is het nieuwe kabinet een bedreiging voor onze rechtsstaat?
‘Er zijn zeker serieuze zorgen en het is belangrijk om waakzaam te blijven. Maar het heeft niet zoveel zin om alleen maar heel erg te somberen en in de paniekstand te schieten. In het hoofdlijnenakkoord staat: “Wij bewegen ons binnen de grenzen van de rechtsstaat en van de democratie.” Het is op zich al opvallend dat je dat moet opschrijven, maar ik ga er voorlopig vanuit dat dit kabinet doet wat ze belooft. Ik denk wel dat het heel goed is voor ons allemaal om heel nauwgezet alle uitspraken en alle beslissingen van het kabinet op de voet te volgen.

‘Het is in de eerste plaats natuurlijk al heel opmerkelijk dat je met elkaar moet afspreken wat de grondwet en de rechtsstaat precies inhouden. Tot nu toe was dat namelijk vanzelfsprekend.

‘Maar in het hoofdlijnenakkoord staat best een aantal goede dingen, zoals de invoering van een laagdrempelige vorm van wijkrechtspraak en dat rechters de mogelijkheid krijgen om aan de Grondwet te toetsen, wat bijvoorbeeld bij de toeslagenaffaire niet gebeurde. Maar er zijn ook zaken waarover we ons zorgen moeten maken.’

Zoals?
‘Op het gebied van vreemdelingenrecht wordt bijvoorbeeld de rechtsbescherming beperkt. Voor een asielaanvraag kun je nog maar bij één rechterlijke instantie terecht. Het is dus niet langer mogelijk om in hoger beroep te gaan wanneer de aanvraag wordt afgewezen.

‘Ik vind het best wel bijzonder dat dat zomaar kan worden gedaan. Maar het past ook wel een beetje in een trend van de afgelopen jaren waarin de rechtsstaat is verwaarloosd en niet voldoende serieus is genomen. Andere waarden als snelheid, efficiëntie of bezuinigingen worden vaak belangrijker gevonden. In dat licht zijn de maatregelen uit het hoofdlijnenakkoord niet verrassend.

‘De rechtsstaat maakt niet waar wat ze belooft aan burgers en dat moet de komende jaren worden hersteld. De staatscommissie denkt dat daar minstens 1,6 miljard euro voor nodig is. In het hoofdlijnenakkoord trekt het kabinet er niet meer dan 200 miljoen euro voor uit, maar je kunt dat herstel alleen serieus nemen als je daar ook echt in gaat investeren.’

In hoeverre zijn burgers beschermd voor inperkingen van rechtsbescherming?
‘Om de burger tegen de overheid te beschermen hebben we een hele rits aan instituties verzonnen. We hebben daarnaast maatregelen gericht op het bieden van rechtsbescherming en het ondersteunen van burgers. Dat hele bouwwerk samen noemen we de rechtsstaat. De rechtsstaat is veel breder dan een boodschappenlijstje met allemaal wetten en maatregelen. Het staat voor een cultuur die je met elkaar uitdraagt van dingen die je belangrijk vindt.

‘Als je kijkt naar de wetten en procedures die we hebben, ziet het er denk ik heel netjes uit in Nederland. We hebben het best goed op orde. Maar, kijk nou eens hoe dat in de praktijk uitwerkt. Er is een enorme kloof tussen de theorie en de praktijk.’

Hoe zal dit kabinet de rechtsstaat achterlaten?
‘De rechtsstaat is op dit moment, dankzij voorgaande kabinetten, in een staat van verwaarlozing. Ik durf niet te zeggen hoe dat over vier jaar zal zijn. Er is alleen nog nooit zoveel aandacht geweest voor de rechtsstaat als nu. Door allerlei omstandigheden: door de landelijke verkiezingen, de Europese verkiezingen, maar ook door alles wat er is misgegaan, zoals de toeslagenaffaire. Iedereen kijkt mee, iedereen heeft ideeën en iedereen heeft voorstellen. Dat vind ik hoopgevend.’

Actualiteitencollege: De rechtsstaat in de ijskast? Met Marc Hertogh, Kutsal Yesilkagit en Carola Schoor. Schouwburgstraat 2, vrijdag 28 juni 16:00 u, gratis