‘Dat gedoe onlangs met dat neerhalen van die Chinese spionageluchtballon door een gevechtsvliegtuig was a bit silly’, zegt de Amerikaanse politicoloog en defensiedeskundige Michael Mazarr. ‘Het was een gigantische operatie waar ook een hilarische kant aan zat.’

Er werden namelijk nog meer objecten neergehaald boven Amerikaans en Canadees grondgebied. ‘Een club hobbyisten in de staat Illinois had ineens geen contact meer met hun ballon van 100 dollar. Wellicht is dat ding ook uit de lucht geschoten met een raket.’
Mazarr, die vandaag in het Wijnhavengebouw in Den Haag een lezing geeft over de gevoelige verhouding tussen de Verenigde Staten en China, is verbonden aan de Amerikaanse denktank RAND Corporation en vond het neerschieten ‘een overreactie’.

‘We sturen ook satellieten over China om plaatjes te schieten van hun grondgebied en we verzamelen er op allerlei andere manieren informatie. Maar het blijkt maar weer hoe gevoelig het ligt als er iets speelt op Amerikaans grondgebied. Die felle respons zagen we ook na 11 september.’

Machtsstrijd

Die gevoeligheid zou zomaar tot een mogelijke escalatie kunnen leiden. ‘Het is een van de gevaren: een aanval van doelen op Amerikaans grondgebied door China. Het hoeft dan helemaal niet te gaan om raketten. Stel dat een cyberaanval Amerikaanse energiecentrales platlegt, en er doden vallen. Wat doet de Amerikaanse overheid dan? Ik zie veel potentiële problemen.’

Er is duidelijk een machtsstrijd gaande. ‘Pas de afgelopen jaren is er in de VS het besef gekomen dat er echt beleid moet worden gevoerd om China in toom te houden.’

De nadruk ligt nu op China afschrikken, vertelt Mazarr. ‘Er gebeurt een hoop op militair gebied. De overheid pompt miljarden in het zogeheten Pacific Deterrence Initiative. Bases in de regio worden versterkt en er wordt in specifieke wapens geïnvesteerd. Maar hoe lang ga je zo’n wapenwedloop volhouden?’

Ook aan de technologische kant nemen de VS allerlei maatregelen, onder meer met restricties op het uitvoeren van chiptechnologie naar China. Chinese bedrijven krijgen hierdoor minder toegang tot chips voor kunstmatige-intelligentieprojecten.

Mazarrs kritiek is dat de regering geen duidelijk beeld heeft van hoe Amerika zich op termijn wil verhouden tot China. ‘Wat vinden we een acceptabele balans? Nu smijten we met maatregelen zonder een duidelijk einddoel. Is het bijvoorbeeld oké als China even sterk is in de wereld als de VS, en even machtig? Kunnen we daar mee leven, of niet? Die vragen moeten we beantwoorden. We hebben heel veel haast, maar geen plan.’

Het gaat bijvoorbeeld nooit lukken om de technologische ontwikkeling van China significant te beperken, stelt Mazarr. ‘Als over twintig jaar China wereldleider is op het gebied van technologie maar geen bedreiging vormt voor de VS, is dat dan ook een succes?’ De regering moet een schets maken van een wereld waar wij mee kunnen leven en waarvan we denken dat China ermee kan leven.’ 

‘Wat vinden we een acceptabele balans? Nu smijten we met maatregelen zonder een duidelijk einddoel. Is het bijvoorbeeld oké als China even sterk is in de wereld als de VS, en even machtig? Kunnen we daar mee leven, of niet? Die vragen moeten we beantwoorden. We hebben heel veel haast, maar geen plan.’ 

Het gaat bijvoorbeeld nooit lukken om de technologische ontwikkeling van China significant te beperken, stelt Mazarr. ‘Als over twintig jaar China wereldleider is op het gebied van technologie maar geen bedreiging vormt voor de VS, is dat dan ook een succes?’ De regering moet een schets maken van een wereld waar wij mee kunnen leven en waarvan we denken dat China ermee kan leven.’

Agressor

Een van de heetste hangijzers is Taiwan. ‘Buiten Taiwan heeft China geen duidelijke territoriale ambities. Hoe we omgaan met de dreiging van een mogelijk invasie van Taiwan is van groot belang. Er bestaat al een tijd een soort wankel evenwicht: er is min of meer afgesproken dat China en de VS dat blikje voorlopig voor zich uit blijven schoppen.’

Maar de laatste jaren laten de VS zich steeds vaker ambigu uit. ‘President Biden heeft een paar keer gezegd Taiwan zeker te gaan verdedigen als China aanvalt. Vervolgens waren er dan weer heel snel reacties van hoge functionarissen die deze uitspraken nuanceerden. Het idee in Beijing is dat Amerika langzaam maar zeker dichter naar Taiwan toe kruipt en zich meer als bondgenoot manifesteert. De VS worden als de agressor gezien, die Chinese plannen per se willen dwarsbomen.

‘Naar mijn idee is dat niet het beleid van de regering-Biden maar het is wel wat China vreest. Het zou dan ook verstandig zijn om de politieke koers ietwat bij te stellen om die angst weg te nemen en de balans terug te brengen. Het is heel, heel lastig allemaal, want je wil ook weer voorkomen dat China het idee krijgt dat het Taiwan ongestraft zou kunnen bezetten.’

De VS, maar ook Europa en de andere westerse democratieën, kunnen uiteraard niet achterover leunen als Taiwan wordt aangevallen, stelt Mazarr. ‘Het gevecht aangaan zou militair gezien waarschijnlijk de grootste inzet ooit zijn in de Amerikaanse geschiedenis, zeker sinds de Tweede Wereldoorlog.’

Het is de vraag hoe grootschalig die oorlog wordt. ‘Het zou kunnen dat het beperkt blijft tot het gebied rond Taiwan zelf. Maar zelfs dan zullen er tienduizenden of zelfs meer dan honderdduizend doden aan beide zijden vallen. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de zogeheten war game die mijn collega’s bij het Center for Strategic and International Studies hebben ontwikkeld.’

Het kan echter nog veel erger. ‘Als er doelwitten op Amerikaanse bodem worden geraakt, is er grote kans op escalatie. All bets are off. Dat is ook zo als China de Amerikaanse bases in Japan aanvalt. Japan wordt dan meegesleurd in de oorlog. Kiest China ervoor om die bases ongemoeid te laten, dan kan Amerika van daaruit in alle vrijheid opereren.’

En dan is er nog het risico van nucleaire escalatie. ‘China is nu heel snel haar kernwapenarsenaal aan het uitbouwen.’

Kernwapenarsenaal

Maar er zijn ook veel redenen voor China om het niet tot een militair conflict te laten komen. ‘Een amfibische invasie van een eiland als Taiwan is een gigantische en complexe operatie. Zoiets heeft China nooit eerder gedaan. Dat zal ongetwijfeld niet soepel verlopen. Verder heeft China ook veel te verliezen: een invasie kan ook tot een conflict leiden met Japan, en China heeft al een moeizame relatie met veel andere landen.’

Bovendien komt door een oorlog het handelsverkeer grotendeels plat te liggen. ‘China wil het knooppunt van de Euraziatische handel zijn. Als je steeds landen van je vervreemdt. dan zal die ambitie moeilijk zijn om te vervullen. Voor president Xi Jinping zijn dit moeilijke dilemma’s. Ik denk dat er aan beide kanten voldoende mensen zijn met goodwill om escalatie te voorkomen. De China-deskundigen die ik spreek, vertellen mij ook dat functionarissen in Beijing op zoek zijn naar mogelijkheden om oorlog te vermijden.’

Mazarr verwacht dat het mogelijk is om weer de balans te vinden. ‘Ik denk dat er regels zijn waaraan zowel de VS als China zich kunnen houden, dat zal niet per se vastgelegd hoeven worden in formele verdragen. Het is mogelijk om “haakjes” om bepaalde territoriale disputen als Taiwan te plaatsen en zo voor decennia stabiliteit zorgen.

‘Al met al heeft China heel veel goede redenen om Taiwan niet binnen te vallen, maar ja, veel garanties geeft dat niet. Er waren voor de VS ook veel goede redenen om geen oorlog in Irak te beginnen en we deden het toch. Je ziet wat er is gebeurd. Het werd een ramp.’

Michael Mazarr, Deterring China: Challenges and Opportunities. Wijnhaven (Den Haag), donderdag 16 maart, 16.30 u