‘Ik geloof dat ik nog een heel oude editie van het seksblad Candy heb. Dat was een dubbelaar. Verder is al het Nederlandse spul nu weg: 1500 exemplaren.’ 

Bert Sliggers droeg onlangs zijn verzameling Nederlandse erotica – twintig strekkende meter, verpakt in dertig grote plastic kratten –over aan de Koninklijke Bibliotheek. Een deel daarvan hangt nu in het Haagse Museum Meermanno op de tentoonstelling Porno op Papier.

‘Ik had er nog geen genoeg van hoor’, zegt Sliggers, terwijl hij langs zijn eigen topstukken wandelt. ‘Maar ik ben 69, en je kunt wel je hele leven op een verzameling blijven zitten.'

'Ik wilde de collectie compleet houden, en dat kan bij de KB. Nu heeft iedereen er wat aan. Er zit ook heel veel tussen waarvan ik waarschijnlijk het enige exemplaar ter wereld heb. Mensen staan te trappelen daarmee aan de slag te gaan.’

Sliggers is oud-conservator van het Teylers Museum in Haarlem en promoveerde vorig jaar in Leiden op ‘iets dat niets met porno te maken heeft’, het proefschrift De verzamelwoede van Marinus van Marum (over de eerste Teylers-directeur). Op 10 april geeft hij een studium generale-lezing ‘Porno in de roaring twenties’, in het Wijnhavencomplex in Den Haag.

Dat de tijden zijn veranderd, merkte hij toen hij naar aanleiding van de tentoonstelling een interview had bij RTV-Noord Holland. ‘Die jongen was 21. Zijn ouders hadden hem afgeraden om “die vieze meneer” te interviewen. Hij had zo’n raar idee over seks, maar uiteindelijk is hij helemaal genezen naar huis gegaan.’

Niet spastisch over seks

‘Er is echt sprake een nieuwe preutsheid’, zegt zijn echtgenote Andrea de Wilde die de expositie zojuist voor een tweede keer heeft bekeken. ‘Ik vind het heel mooi allemaal. Prachtig.’

‘We doen niet spastisch over seks’, aldus Sliggers. ‘Dat hebben we nooit gedaan. Dat hoort bij onze generatie. We waren heel vrij natuurlijk. Verworvenheden uit de jaren zestig zijn nu echter verworden tot taboes. Vroeger kon je als ouder met een bloot kind in bad gewoon op de foto. Nu ben je meteen een pedofiel.’

Ook de multiculturele samenleving heeft de kijk op seks veranderd, aldus Sliggers. ‘We hebben thuis veel vrij expliciete naaktfotografie aan de muren’, zegt zijn vrouw. ‘Er passen wel eens vluchtelingen op ons huis. Die moeten soms wel even wennen. Een Syrische man vond dat lastig: aan de ene kant van de kamer hangt namelijk een foto van een varken en aan de andere kant allemaal naakten. “Het is allebei haram”, zei hij, “maar ik zit toch het liefst met mijn rug naar het varken, dan kijk ik maar naar die vrouwen.” En een Marokkaanse vrouw die een tijdje in ons huis zat…’

Sliggers: ‘…bedekte al die afbeeldingen met aluminiumfolie.’

Op zijn negentiende kocht hij zijn eerste blad. ‘De Gandalf. Je zou kunnen zeggen dat dat de Nederlandse Charlie Hebdo was. Er zijn vijftig nummers verschenen vol tegendraadse erotiek, humor en literatuur. Er stonden bijvoorbeeld foto’s in van een vrouw die een condoom over haar hoofd trekt – dat je denkt: “Waah! Wat is dat nou?” Ik vond dat te gek. Dan had je ook nog de Suck. Dat tijdschrift was een enorme lap papier. Die kon je niet even in het geniep lezen.’

Speciaal kutnummer

Als begin twintiger zat hij midden in de seksuele revolutie. ‘Tijdschriften als Aloha en Hitweek schreven niet alleen over muziek, maar ook over literatuur, politiek, geestverruimende middelen en seks. Aloha had zelfs een “speciaal kutnummer”.’ Vervolgens stuitte hij op het blad Chick. ‘Ik was verbaasd over de expliciete seks. Heel interessant vond ik dat.’

Pas rond zijn dertigste begon hij te verzamelen. ‘Dan kocht ik een doos op een veiling met Candy’s en Chicks en vond ik ineens een seksblaadje uit 1935. Je gaat steeds gerichter zoeken. Alles van voor 1880 is Frans, maar dat is porno voor een andere portemonnee. We wilden ook op vakantie en de kinderen hadden schoenen nodig, dus ik kon echt niet tegen mijn vrouw zeggen: “Ik koop even voor vijfduizend gulden een pittige in leer gebonden De Sade.” Ik richtte me op erotica die niet voor de eeuwigheid was bedoeld: goedkoop en niet glossy.’

Behalve bladen met minderjarige modellen had hij geen beperkingen. ‘Ik vind het onzin om te zeggen: BDSM vind ik zo eng, dat koop ik niet. Ik doe het hele terrein, met alle aberraties die daarbij horen.’ De Nederlandse porno kent de nodige merkwaardigheden. ‘Bijvoorbeeld erotiek over de koloniën en andere verre oorden. Die mensen moesten seksueel ongeremd en barbaars zijn, werd gedacht. Die bizarre ideeën duiken op in titels als Zwarte Drift of Ik, Francoise en de nikker. Op de omslag van In Bagdad mag dat (ook niet) staat een gesluierde vrouw met blote borsten.’

Wijzende naar een plaatje van een monnik die een non geselt: ‘Dat zie je ook steeds terugkomen. Seksuele uitspattingen in kerken en kloosters zijn zo oud als de wereld.’

Wel kijken, niet aankomen

Verderop hangt de ‘populaire homoporno uit de seventies’ Marcel achter gaas. ‘Dat is een verwijzing naar hoe er vroeger met seksueel getinte werken werd omgegaan. Elke grote bibliotheek had een zogeheten “hel”, een afgesloten verzameling duivels materiaal zoals pornografie – vernoemd naar de verboden afdeling L’Enfer in de Parijse Bibliotheque National.

De werken stonden daar achter een afscheiding. Kijken kon, maar aankomen niet. Tegenwoordig hoort erotiek bij de “bijzondere collectie”. Je kunt het aanvragen en in de studiezaal bekijken. Een boekje lenen en even snel naar het toilet gaan, is er nog steeds niet bij...’

Op de covers van Blitzmädel, Beroepssadist, Frontlinie en Vrouwenkamp vergrijpen SS-officieren zich met zwepen aan halfnaakte vrouwen en zaaien pelotons sexy Wehrmacht-soldates dood en verderf. ‘Heel raar dat daar publiek voor is’, vindt Sliggers. ‘Er gingen er tienduizenden over de toonbank. Het heeft er mee te maken dat vrouwen hun rechten gaan opeisen in deze periode. Het is een soort machismo vanuit de stoel: de fantasie om ze alsnog met geweld te onderdrukken.’ De nazi-fetisjporno over bordelen in Duitse concentratiekampen vindt hij wel ‘vrij heftig’.

Heel bijzonder is de porno van rond het begin van de twintigste eeuw, zoals de PstPst! die in de Amsterdamse rosse buurt werd verkocht. ‘In de jaren voor de Tweede Wereldoorlog probeerde de overheid de seksblaadjes in toom te houden.’

Gekweld met brandnetels

Er was een Rijksbureau betreffende de Bestrijding van den Handel in Vrouwen en Kinderen en van den Handel in Ontuchtige Uitgaven, die de meest pikante details overtikte en naar de officier van justitie stuurde. Een aantal fragmenten uit de dossiers is op de expositie te zien. Zo beoordeelt een opsporingsambtenaren dat Het huis der smarten ‘aanstotelijk is voor de eerbaarheid’. De opsomming fragmenten is overtuigend:

Pag. 54: ‘De pik werd hevig gekweld (met brandnetels)’

Pag. 71: ‘met brandende kaars de balzak schroeien.’

Sliggers: ‘Er is een foto waar zo’n 1900 erotische boekjes op een politiebureau zijn opgestapeld voordat ze verbrand worden. Sommige van die titels zijn volledig verloren gegaan.’

Vanaf de jaren zeventig worden seksboekjes big business. ‘De Chick en de Candy hadden op hun hoogtepunt een oplage van meer dan honderdduizend exemplaren. De contactadvertenties waren het belangrijkst. Als je plasseks leuk vond, kon je in deze boekjes op zoek naar andere liefhebbers. Dat deed je natuurlijk niet door een briefje op te hangen bij de Albert Heijn.’

In de jaren tachtig wordt alles ‘platter en commerciëler’, vindt hij. ‘Het gezellige is er dan wel vanaf. Buitenlandse titels overspoelen de markt. De nadruk komt steeds meer op beeld te liggen, terwijl ik ook een lezer ben. Voor mij wordt het dan minder interessant. Al voordat internet een einde maakte aan de blaadjes kakte het al behoorlijk in. De vrijheid-blijheid van de jaren zestig verdwijnt. In 1983 is er de opkomst van aids. Seks was altijd vooral leuk, maar nu kon je eraan doodgaan. Je ziet nu nauwelijks nog titels, maar als ik en route ben, kijk ik altijd nog of ik ergens seksboekjes zie liggen.’

De Wilde constateert dat porno toch vooral een mannending is. ‘Ik denk dat een op tien van de bezoekers van deze expositie vrouw is. Ik hoorde net toen ik naar de wc ging een man tegen een andere kerel zeggen: “Hé ouwe viezerik. Jij ook hier?”’

Porno op Papier, Taboe en tolerantie door de eeuwen heen, Tentoonstelling Museum Meermanno, Den Haag, € 9,50

Bert Sliggers, Marita Mathijsen e.a. Onder de toonbank. Pornografie en Erotica in de Nederlanden. Uitgeverij Van Oorschot, 240 pag., € 49,99

Bert Sliggers, ‘Porno in de roaring twenties’ Lezing bij Studium Generale, 10 april, 19.30, Wijnhaven, Den Haag