Uw lezing heet ‘Do intersex & trans children have human rights?’ Ik mag hopen dat het antwoord ‘ja’ is?
‘We gaan ervan uit dat iedereen voor de wet hetzelfde is, dat is althans wat er geschreven staat. Maar in de praktijk blijkt dat ingewikkeld.
‘In het verleden was het duidelijk dat sommige personen die tot het menselijk ras behoorden niet dezelfde rechten hadden als anderen. Er waren ongelijke samenlevingen, waar bijvoorbeeld slavernij voorkwam. Als moderne mens zouden we dat achter ons hebben gelaten, maar in de praktijk zie je dat sommige groepen veel meer mensenrechtenschendingen ondergaan dan andere. En als zulke schendingen in de wet worden opgenomen, ga ik als jurist twijfelen of je ze wel echt als mensen kan beschouwen.’
Hoe worden hun rechten dan aangetast?
‘Een voorbeeld daarvan is door de lichamelijke gesteldheid van trans en intersekse mensen te pathologiseren. Ze moeten een geforceerde behandeling ondergaan, zoals sterilisatie of verwijdering van geslachtskenmerken, voordat ze voor de wet een volledig mens zijn. Het probleem is dat die behandeling zelf al een schending is van hun mensenrechten, van hun lichamelijke integriteit.
‘Dezelfde soort pathologiseren vindt plaats bij andere minderheden, zoals dove mensen, mensen met autisme, en mensen het syndroom van Down. Er is zelfs een tijd geweest dat mensen met Down verplicht plastische chirurgie moesten ondergaan om hun aandoening te verbergen. Het gebeurde met homoseksuele mensen en op veel plekken gebeurt het nog steeds met transgender en intersekse mensen.
‘Gek genoeg zijn de argumenten die mensen gebruiken om transgender kinderen hormoonbehandelingen of genderbevestigende operaties te ontzeggen, volgens diezelfde mensen niet van toepassing op intersekse kinderen. Transgender kinderen zouden geen afgewogen keuze kunnen maken, ze zouden te jong zijn, de technieken te nieuw.
‘Maar tegelijkertijd zien we dat intersekse kinderen steeds jonger geopereerd worden, en bovendien zonder hun instemming. Dat laat zien dat de argumenten om intersekse conditie te verhelpen bijzonder slecht zijn uitgedacht.’
Intersekse personen zijn geboren met zowel mannelijke en vrouwelijke geslachtskenmerken, of hebben een combinatie van mannelijke en vrouwelijke hormonen of genen. Vroeger werd hiervoor ook de term hermafrodiet gebruikt.
Vaak werd kort na de geboorte door de ouders een geslacht gekozen voor hun intersekse kind en werd dit door middel van operaties of hormoonbehandeling ‘bevestigd’.
Tot 2014 moesten transgender en intersekse mensen verplichte sterilisatie ondergaan als ze zich als een ander geslacht wilden laten registeren dan dat wat bij geboorte was vastgesteld. In 2021 bood toenmalig demissionair minister Van Engelshoven namens de Nederlandse overheid excuses aan voor de schade die de oude transgenderwet heeft veroorzaakt.
Zijn er naast operaties nog andere juridische obstakels?
‘Een aanzienlijk deel van transgender en intersekse personen identificeert zich als non-binair, man noch vrouw, en wil ook graag zo worden erkend. Maar veel wetgeving en een groot deel van onze samenleving is nog steeds gebaseerd op een binaire gendernorm.
‘Ik denk dat we best met geslachtsregistratie bij geboorte kunnen stoppen. Het is problematisch omdat het zowel geslachtskenmerken als het gender van het kind vastlegt. Waarom is dat eigenlijk nodig?
‘Er is bijzonder weinig wetgeving waarbij geslacht daadwerkelijk uitmaakt. Het enige voorbeeld dat ik kan bedenken heeft te maken met ouderschap, omdat het voor de wet uitmaakt of je de ouder bent die het kind heeft gebaard of niet.
‘Registratie van gender is alleen belangrijk als je kijkt naar wetgeving rond gendergelijkheid. En voor dat doeleinde is zelfidentificatie op volwassen leeftijd ruim voldoende. Eigenlijk is het helemaal niet mogelijk om gender al bij geboorte vast te stellen. Volgens pedagogen kun je het gender van een kind niet bepalen tot het een jaar of vier is en kan praten.
‘Daarnaast kun je je afvragen of het geen privacyschending is om geslachtskenmerken op je paspoort te laten zetten. Het Europees Hof voor Rechten van de Mens bepaalde een aantal jaar terug dat het een privacyschending was om religie op een paspoort te vermelden. Dat is blijkbaar wel een privékwestie, maar je geslachtskenmerken niet. Ik ben benieuwd of er in de komende jaren een zaak voor het Hof komt die dat gaat uitdagen.’
Waarom verandert het juridisch systeem zo langzaam?
‘Dat is de last van traditie die we dragen: we maken al eeuwen onderscheid tussen man en vrouw. Pas heel recent zijn we in het Westen hier anders naar gaan kijken. We zijn bezig om de juridische fundering aan te passen, maar nog zoveel dingen in de samenleving zijn geordend op gender. We moeten nog veel werk verrichten. De wet is ook niets anders dan de officiële sociale norm, en die verandert langzaam.
‘Tegelijkertijd zien we dat politici enerzijds wetten aanpassen om geslachtsregistraties makkelijker te maken, maar anderzijds wetgeving maken om transgender mensen te verbieden aan topsport mee te doen of om ze uit toiletten te weren. Het Verenigd Koninkrijk is hier een goed voorbeeld van.
‘Uiteindelijk zijn het juist de dagelijkse dingen die belangrijk zijn voor de transgender- en intersekse-gemeenschappen. Juridische aanpassingen zijn mooi, maar niet genoeg. Wat mensen echt willen is in vrede hun eigen leven kunnen leiden.’
Hoe bent u bij dit onderwerp beland?
‘In 2009, toen ik nog studeerde, las ik in Le Monde een artikel over operaties op intersekse kinderen. Niet lang daarna vroeg ik aan een uroloog of dat soort ingrepen nog steeds werd uitgevoerd. Hij zei ja.
‘Er waren geen Franse juristen die hiermee bezig waren, dus ik besloot dat ik een soort klokkenluider moest worden en moest doorgaan tot het probleem was opgelost. En ik kan melden dat dat na twaalf jaar toewijding en onderzoek gelukt is. Sinds twee weken is het in Frankrijk verboden om op intersekse kinderen te opereren om ze aan een van twee geslachten te laten voldoen.
‘Toen ik hieraan begon wist ik maar weinig van genderkwesties. Ik gebruikte het woord gender niet eens. Met de tijd ben ik van gedachten veranderd. Ik begon samen te werken met transgender en intersekse mensen en breidde mijn werk uit naar andere groepen die problemen ondervonden, zoals doven en vrouwen die slachtoffer zijn van mishandeling.
‘Ik vind het verbazend dat een onderwerp dat als zo marginaal werd gezien zoveel deuren voor me heeft geopend. Ik heb er zelf ook veel van geleerd en de inzichten die ik heb opgedaan helpen me nog steeds, ook bij het opvoeden van mijn eigen kinderen.’
Benjamin Moron-Puech
Do Intersex & Transgender Children Have Human Rights?
Academiegebouw, woensdag 30 november, 19:15 u